Świadomość formy w powieści Jacka Dukaja Inne pieśni
Abstract
Jacek Dukaj’s prose is placed at the borderlines of literary genres, among science fiction,
fantasy, saga, and forms of re-written, re-factional literature. It is governed by two mental
mechanisms: the “game of make-believe” and the game with a reader and the philosophical
awareness of Form. The creative re-writing occurring in the novel Other Songs is based on
reference to the battle fought between Synthesis and Analysis from Ferdydurke by Witold
Gombrowicz, to Aristotelean conjectures on Form and Matter, maybe also to Paul Dirac’s
physics and the electronic visions of penetration and dispersal, which are revealed by the
short story The Cathedral, adapted for the screen by Tomasz Bagiński. Historia opowiedziana przez Jacka Dukaja w powieści Inne pieśni koncentruje się wokół kategorii
formy jako porządku istnienia, myślenia, działania i postrzegania. Autor świadomie
podejmuje Gombrowiczowską koncepcję Formy, uaktualniając ją w kontekście odkryć nauki
i w filozofii, na co pozwala mu popularna i pojemna forma gatunkowa fantasy. Poza obecnością
w powieści różnych konstrukcji gatunkowych jej struktura opiera się na mechanizmach
mentalnych, którymi posługują się inne dziedziny poznania, fizyka i genetyka. W czasie lektury
czytelnik dochodzi do przekonania, że forma stanowi zarówno odbicie mechanizmów
poznawczych, jak i sama staje się narzędziem poznania i rozumienia. Powtórzenie schematu
literackiego (np. gatunku) określa strategię twórcy i nie prowadzi do powstania kliszy, lecz
jest innowacyjne poznawczo, artystycznie i estetycznie. Wykorzystując, wydawałoby się przeciwne
rodowody (fantasy i ideę Formy Gombrowicza), Dukaj zawiera pakt z odbiorcą. Prowadząc
go w labirynty ludzkiej świadomości, zawiesza niewiarę, by pobudzić pracę myśli lub
zwielokrotnić jego życie w imaginacji powtórzenia.
Collections