Świadomość formy w powieści Jacka Dukaja Inne pieśni

Abstract

Jacek Dukaj’s prose is placed at the borderlines of literary genres, among science fiction, fantasy, saga, and forms of re-written, re-factional literature. It is governed by two mental mechanisms: the “game of make-believe” and the game with a reader and the philosophical awareness of Form. The creative re-writing occurring in the novel Other Songs is based on reference to the battle fought between Synthesis and Analysis from Ferdydurke by Witold Gombrowicz, to Aristotelean conjectures on Form and Matter, maybe also to Paul Dirac’s physics and the electronic visions of penetration and dispersal, which are revealed by the short story The Cathedral, adapted for the screen by Tomasz Bagiński.

Historia opowiedziana przez Jacka Dukaja w powieści Inne pieśni koncentruje się wokół kategorii formy jako porządku istnienia, myślenia, działania i postrzegania. Autor świadomie podejmuje Gombrowiczowską koncepcję Formy, uaktualniając ją w kontekście odkryć nauki i w filozofii, na co pozwala mu popularna i pojemna forma gatunkowa fantasy. Poza obecnością w powieści różnych konstrukcji gatunkowych jej struktura opiera się na mechanizmach mentalnych, którymi posługują się inne dziedziny poznania, fizyka i genetyka. W czasie lektury czytelnik dochodzi do przekonania, że forma stanowi zarówno odbicie mechanizmów poznawczych, jak i sama staje się narzędziem poznania i rozumienia. Powtórzenie schematu literackiego (np. gatunku) określa strategię twórcy i nie prowadzi do powstania kliszy, lecz jest innowacyjne poznawczo, artystycznie i estetycznie. Wykorzystując, wydawałoby się przeciwne rodowody (fantasy i ideę Formy Gombrowicza), Dukaj zawiera pakt z odbiorcą. Prowadząc go w labirynty ludzkiej świadomości, zawiesza niewiarę, by pobudzić pracę myśli lub zwielokrotnić jego życie w imaginacji powtórzenia.