Przymus leczenia osób uzależnionych od alkoholu: perspektywa dylematów prawno‑etycznych

Abstract

W Polsce od ponad trzech dekad obowiązują zapisy ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi i wychowaniu w trzeźwości. Pojawienie się wskazanego dokumentu posiadało trudne do przecenienia społeczne znaczenie. W latach 70. i 80. ubiegłego wieku można było dostrzec wyraźną korelację pomiędzy wzrostem poziomu spożywania alkoholu oraz pojawieniem się coraz poważniejszych dramatów wewnątrzrodzinnych. Antyalkoholowa ustawa miała wprowadzić istotne normy dotyczące sprzedaży produktów alkoholowych. Jednocześnie skonstruowała ona – obowiązujące do dzisiaj – zasady kierowania osób uzależnionych na przymusową terapię. Wątek przymusowego leczenia osób uzależnionych od alkoholu jest nadal szeroko dyskutowany jest w literaturze zarówno prawniczej, medycznej, jak i psychopedagogicznej. Spotkać się można z postawą, zgodnie z którą jedynie dobrowolnie wyrażona zgoda na terapię umożliwia rozpoczęcie skutecznego procesu powrotu do zdrowia. Z drugiej natomiast strony przypomina się, że w przypadku uzależnienia od alkoholu niejednokrotnie nie jest możliwe uzyskanie akceptacji pacjenta na leczenie. Zaznacza się, że dalsze trwanie w nałogu nieuchronnie prowadzi do cierpienia np. rodziny osoby nałogowo spożywającej alkohol. Dodaje się, że człowiek w podobnym stanie jest „zniewolony” przez alkohol. Uniemożliwia mu to podejmowanie racjonalnej decyzji, kluczowej dla niego oraz jego bliskich. W Polsce przymus leczenia szpitalnego dotyczący osób uzależnionych (poza wyjątkami) można stosować wyłącznie wobec osób, u których wykryto zespół zależności alkoholowej. Czy działania te posiadają nadal uzasadnienie? Czy działanie to ma na celu wyłącznie ochronę zdrowia osoby uzależnionej? Być może kluczowe jest w tym względzie przede wszystkim położenie, w jakim znajduje się rodzina osoby uzależnionej od alkoholu? Refleksja nad tymi pytaniami jest celem artykułu.

In Poland, the provisions of the Act on Counteracting Alcoholism and Upbringing in Sobriety have been in force for more than three decades. It is hard to overstate the social impact this document has had since its emergence. In the 1970’s and 1980’s one could notice a clear correlation between the increase in the level of alcohol consumption and the emergence of increasingly serious crises within families. The anti-alcohol law was to introduce significant standards for the sale of alcohol products. At the same time it set up the principles of directing addicts to compulsory therapy, which have been in effect ever since. The topic of compulsory treatment of people addicted to alcohol is still widely discussed in both legal, medical and psycho-pedagogical literature. Some claim that only voluntary participation in therapy allows one to begin an effective recovery process. On the other hand, we are also reminded that in the case of alcohol addiction it is often not possible to obtain the patient’s consent for treatment. It is noted that continuing addiction inevitably leads to the suffering of the family of the addict. Moreover, a person in a such a condition is said to be “enslaved” by alcohol. This prevents him from making rational decisions, crucial for him and his relatives. In Poland, compulsory hospital treatment for addicts (with exceptions) can only be applied to persons who have been diagnosed with alcohol dependency syndrome. Are such activities still justified? Is this action intended solely to protect the health of the addict? Perhaps the position of the addicted person’s family is of key importance is in this regard? The aim of the article is to present deliberations on these questions.