Jezus jako nauczyciel, mistrz. Apelatywne nazwy Syna Bożego w staropolskich i szesnastowiecznych przekładach Ewangelii

Abstract

Przedmiotem artykułu są różne występujące w staropolskich i szesnastowiecznych przekładach Ewangelii apelatywne nazwy Jezusa, podzielone na nazwy stosowane przez Niego samego oraz Jego uczniów. Są wśród nich takie, jak: mistrz, uczyciel, nauczyciel, przykażyciel, przystaw, rabbi czy rabbuni. To różne polskie ekwiwalenty takich greckich leksemów, jak didaskalos, epistates, w tym pożyczek hebrajskich w grece, jak rabbi i rabbuni. Stosowane są głównie jako formy adresatywne, w bezpośrednich zwrotach do osoby. Wyrazy te występują zarówno w tekście głównym, jak i w przypisach, zwłaszcza w tekstach protestanckich. Ich większa niż w grece i łacinie liczba wskazuje na twórczy namysł nad dokonywanym przekładem i doskonalenie warsztatu translatorskiego, a w translacjach innowierczych — ponadto na potrzebę odnowienia słownictwa kojarzonego z katolickim, na przykład uczyciel Szymona Budnego. W niewielkim zakresie leksyka z tej grupy potwierdza różnice konfesyjne.

The subject of the article are different appellative names of Jesus occurring in the Old Polish and 16th century translations of the Gospel, categorized into the names used by himself and his disciples. Those names include: mistrz, uczyciel, nauczyciel, przykażyciel, przystaw, rabbi or rabbuni. These are different Polish equivalents of Greek lexemes, such as didaskalos, epistates, including Hebrew loanwords in Greek, such as rabbi and rabbuni. They are used mainly as appellative forms, in a direct address to a person. Those words occur in both the main text as well as in glosses, especially in Protestant texts. Their number, greater than in Greek and Latin, indicates creative consideration of the performed translation and the process of improvement of the translation workshop and in case of heterodox translations — the need to update vocabulary associated with Catholicism, e.g. uczyciel by Szymon Budny. To a minor extent the lexis of this group confirms the denominational differences.