Słowotwórcze i leksykalne zróżnicowanie formacji wariantywnych na przykładzie gwarowych nazw człowieka, który stale kłamie

Abstract

Gwary, stanowiące jedną z najbardziej reprezentatywnych odmian polszczyzny mówionej, okazują się szczególnie wdzięcznym polem dla badań słownictwa emocjonalnie nacechowanego, a to dlatego iż z jednej strony charakteryzują się większą różnorodnością środków językowych wykorzystywanych do tworzenia nazw ekspresywnych niż język literacki, z drugiej — mają nad polszczyzną ogólną przewagę tych formacji. Szczególnie bogaty materiał przynoszą nacechowane emocjonalnie, przeważnie negatywnie, nazwy dotyczące człowieka, bowiem ekspresja uczuć, ocen należy do tej sfery zachowań językowych, które ujawniają się w spontanicznych, bezpośrednich kontaktach międzyludzkich. Postępowanie człowieka podlega określonemu systemowi wartości wytworzonemu w danym środowisku, przy czym na wsi, gdzie wszyscy dobrze się znają, to wartościowanie jest wyrazistsze. W artykule zostanie zaprezentowane bogactwo nazw określających człowieka, który stale kłamie. Derywaty zanotowane w trakcie eksploracji terenowej pogranicza małopolsko-mazowieckiego są zróżnicowane zarówno leksykalnie (np.: brechacz, chełchun, cmanik, łgacz, kłamiec, picant, wywijas, zbereśnik), jak i słowotwórczo (np.: kłamca, kłamiec, kłamacz, kłamuśnik, kłamczuk, kłamus; łgun, łgarz, łgus). Celem artykułu jest pokazanie formalnych wykładników tworzących omawiane peiorativa oraz elementów znaczeniowych budujących ich wartość ekspresywną (pejoratywną), zawartych w podstawach słowotwórczych.

Dialects, constituting one of the most representative varieties of spoken Polish language, result to be an especially fruitful area for the research in expressive vocabulary. This is because, on one hand, they contain a higher diversity of linguistic means used in creation of expressive names than literary language, and, on the other hand, they have an advantage over general Polish with respect to expressive formations. Names referring to humans provide an exceptionally rich material as they are emotionally charged, negatively in the majority of cases. This is due to the fact that expression of feelings and judgments belongs to the area of language behaviors that can be observed in spontaneous direct human contact. Human behavior is subject to a determined set of values developed in a specific environment, and in the countryside, where everyone knows each other, this value assessment is more apparent. This article shall present the richness of the names referring to a person who constantly lies. Derivatives written down during the field exploration of the Lesser Poland and Mazovia border area display a diversification both lexical (e.g. brechacz, chełchun, cmanik, łgacz, kłamiec, picant, wywijas, zbereśnik) and derivational (e.g. kłamca, kłamiec, kłamacz, kłamuśnik, kłamczuk, kłamus; łgun, łgarz, łgus). The purpose of this article is to show the formal exponential values behind the pejorative expressions and semantic elements forming their expressive (pejorative) value found in their formative bases.