Adama Kazimierza Czartoryskiego uwagi o sztuce przekładu jako przejaw świadomości lingwistycznej osiemnastowiecznych elit

Abstract

Celem artykułu jest opisanie teorii przekładu dającej się odtworzyć na podstawie uwag rozproszonych w utworze Adama Kazimierza Czartoryskiego Myśli o pismach polskich. Uznaje się ją za element osiemnastowiecznej świadomości lingwistycznej ówczesnych elit społecznych. Zagadnienie to daje się obserwować przez pryzmat następujących zagadnień: 1) typy tłumaczeń, 2) właściwości polszczyzny, 2) stosunek do neologizmów, w tym zapożyczeń. Zrekonstruowana translatologiczna koncepcja Adama Czartoryskiego jest, nie tylko na owe czasy, dojrzała, wieloaspektowa i nowoczesna, o czym przesądza uwzględnienie w procesie translacji zarówno aspektów z zakresu systemu języka, jak i perspektywy kulturowej i komunikacyjnej. Odtworzona teoria uzupełnia pejzaż świadomości lingwistycznej oświeceniowych elit, dostarcza także kolejnego dowodu na jej wysoki poziom.

The aim of the article is a description of translation theory, which can be reconstructed on the basis of the comments scattered in the work by Adam Kazimierz Czartoryski Thought about Polish writings [Myśli o pismach polskich]. This theory is considered to be an element of the 18th century linguistic awareness of then social elites. This subject can be observed through the prism of the following issues: 1) types of translation, 2) properties of Polish, 2) relation to neologisms, including borrowings. Adam Czartoryski’s reconstructed translatological concept is mature, multi-faceted and modern not only at this time, which is determined by the fact that not only aspects of the language system are included in the translation process but also cultural and communication perspectives are taken into account. The reconstructed theory complements the linguistic landscape of the Enlightenment elite; it also provides another proof of its high level.