Jak to z tym cisem było? Drewno cisowe jako surowiec do produkcji naczyń klepkowych w kontekście wczesnośredniowiecznych znalezisk nekropolicznych pochodzących z ziem polskich

Abstract

Paleobotanical analyzes indicate that among the stave vessels recorded in burials from Polish lands, the majority are specimens made of yew wood (14 buckets). The frequent equipping of burials with yew vessels is confirmed in many European areas and is not limited only to the early Middle Ages. This observation raises the question about the reasons why this type of raw material was preferred. The reasons should be sought in the favorable technological and operational parameters of yew wood, manifested in its durability and resistance to changing humidity conditions. After appropriate processing, it ensured the strength and tightness of the vessel. An eye-catching color was also important, increasing the visual value of the container. However, there are indications that the belief, magic and symbolic content associated with the yew, a tree evoking associations with death, mourning and extra-temporal reality, as well as with permanence and immortality, may have been of primary importance. We have evidence of this in many cultures. This was related to the biological properties and habitat preferences of yew. Almost all parts of this long-lived and durable tree are highly toxic. Therefore, one wonders whether vessels made of this material could have served as utility vessels. Numerous remains of early medieval vessels and other everyday items from Polish lands, made of yew wood, rather exclude the possibility of their significant harm to human health. This is confirmed by the results of specialized analyses, although the need for further complementary research is indicated. The connotations of yew with the afterlife sphere particularly well determine the usefulness of yew vessels in funeral rituals, not only – like other vessels placed in graves – in the cult of the dead, but also as a determinant of the status of the buried person. Thanks to their handy size and functionality, and especially the special and valuable wood, these containers were suitable for consuming meals or drinks on the tables of representatives of privileged classes.

Analizy paleobotaniczne wskazują, że wśród naczyń klepkowych notowanych w grobach na terenie ziem polskich przeważają okazy wykonane z drewna cisowego (14 egzemplarzy). Częste wyposażanie pochówków w pojemniki cisowe znajduje potwierdzenie dla wielu obszarów europejskich i nie ogranicza się tylko do wczesnego średniowiecza. Obserwacja ta skłania do postawienia pytania o powody, dla których preferowano ten rodzaj surowca. Przyczyn upatrywać należy w korzystnych parametrach technologiczno-użytkowych drewna cisowego, co przejawiało się w jego trwałości i odporności w zmiennych warunkach wilgotnościowych. Po odpowiedniej obróbce zapewniało ono wytrzymałość i szczelność naczynia. Nie bez znaczenia była także efektowna barwa, podnosząca walory wizualne pojemnika. Istnieją jednak przesłanki świadczące o tym, że nadrzędne znaczenie mogły mieć treści wierzeniowo-magiczne i symboliczne wiążące się z cisem, drzewem budzącym skojarzenia ze śmiercią, żałobą i sferą pozadoczesną, a jednocześnie ze stałością i nieśmiertelnością. Mamy tego świadectwa w wielu kulturach. Wiązało się to z biologicznymi właściwościami i siedliskowymi preferencjami cisu. Niemal wszystkie części tego długowiecznego i trwałego drzewa wykazują bowiem silne działanie toksyczne. Wobec powyższego zastanawia, czy naczynia wytwarzane z tego tworzywa pełnić mogły funkcje naczyń użytkowych. Liczne pozostałości wczesnośredniowiecznych naczyń i innych przedmiotów codziennego użytku pochodzących z terenów ziem polskich, wykonanych z drewna cisowego, wykluczają raczej możliwość ich znacznej szkodliwości dla zdrowia człowieka. Potwierdzają to wyniki specjalistycznych analiz, aczkolwiek wskazywana jest konieczność dalszych badań uzupełniających. Konotacje cisu ze sferą zaświatową szczególnie dobrze określają przydatność naczyń cisowych w obrzędowości pogrzebowej, nie tylko – jak w przypadku innych naczyń wkładanych do grobów – w samym kulcie zmarłych, ale też w charakterze wyznacznika statusu pochowanej osoby. Dzięki poręcznym rozmiarom i funkcjonalności, a zwłaszcza specjalnemu i cennemu drewnu, pojemniki te nadawały się do spożywania posiłków bądź trunków na stołach przedstawicieli warstw uprzywilejowanych.