| dc.description.abstract | Kłopoty z metaforą są wynikiem nie tyle różnego rozumienia terminu (jak
Arystoteles i jak Kwintylian), ile nieczystego rozróżniania pojęć, np. personifikacji
i animizacji, wraz z symbolem i alegorią nieraz zaliczanych do tropów. Personifikacja
nie polega jak metafora na zmianie nazwy, lecz na przeobrażeniu desygnatu,
pozostającej na swoim miejscu nazwy. Uosabia i ożywia się zresztą tylko pewne
klasy przedmiotów, a nie ich cechy, czynności i stany. Metafora w sensie językowym
ma z tymi figurami tyle do czynienia, że występuje wobec nich w funkcji służebnej,
zgodnie z roztropnym sformułowaniem Arystotelesa prawiącego o „ożywieniu
przedmiotów nie ożywionych przy pomocy przenośni”. Symbol zaś, alegorię i podobieństwo
(parabolę) zgodnie z propozycjami Juliusza Kleinera możemy traktować
jako metafory, lecz dokonane na innym poziomie organizacji dzieła literackiego niż
wszelkie tzw. tropy. Są to metafory obrazów, fabuł, „treści”, dadzą się więc ulokować
nie w językowej warstwie utworu literackiego, lecz w wyróżnionej przez
Romana Ingardena warstwie uschematyzowanych wyglądów. Uosobieniu i ożywieniu
przedmiotów służą ponadto apostrofy, majuskuły, stąd np. niesłusznie odróżnia
się grecką prosopopeję od jej łacińskiej kalki, personifikacji. Metafora na
usługach tych figur pełni funkcję figuratywną, tak samo zresztą jak porównanie.
Komparat metafory i porównania wyjaśnia sens figury, komparans tworzy figurę.
Tak zwykle bywa w utworach alegorycznych, w symbolu mogą te funkcje być
rozłożone odwrotnie. Symbol i alegoria to zestroje figuralne.
W metaforze stylistycznej możemy zauważyć dwie operacje: gramatyczną i semantyczną.
Pierwsza polega na subwersji komparatu, który rządzi komparansem.
W porównaniu jest odwrotnie. Druga polega na substytucji semantycznej,
lecz rezultat tej operacji, peryfora (odnośnia) w metaforze poetyckiej,
wymaga uściślenia przez wykładnik, termin franc.: exposant, łac. erponens. Można
też odróżnić pod względem budowy gramatycznej i znaczenia metaforę metonimiczną
(zwierciadło stawu) od peryfrastycznej (głębokie zwierciadło), która podobnie
jak peryfraza desygnuje. Metafora taka, może metafraza (?), często jest oksymoronalna
(mgły — blade ciemności). Metafory o jednolitych odnośniach, wraz
z porównaniami o jednolitych komparansach, tworzą zestroje metaforyczne, często o funkcjach figuratywnych. Nie zawsze jednak mogą to być funkcje
czysto stylistyczne. Ale jak metafora warstwy wyglądów zmienia przedstawiony
przedmiot, tak też metafora stylistyczna powoduje znaczną zmianę wyglądu, choć
nie tworzy jeszcze figury ani zestroju figuralnego. Można oczywiście i w nich doszukiwać
się utajonych treści symbolicznych, nie będą to wówczas wszakże symbole
w sensie literackim, wynikające ze świadomych założeń artystycznych. | pl_PL |
