| dc.description.abstract | Na początku artykułu objaśniono użycie terminów „awangarda oraz „dekadent”
i ustalono zasadę porównań polegających nie na poszukiwaniu wpływów,
lecz na określeniu podobieństw i różnic przy analizie dzieł sztuki, które, zrodzone w różnych krajach, oburzały współczesnych, a przez późniejsze generacje uznane
zostały za prekursorskie. Następnie omówiono zasady estetyki Witkacego i jej
związek z głoszonymi przez niego poglądami filozoficznymi oraz ewolucję zasad
estetycznych i przyczyny porzucenia przez polskiego dramaturga twórczości teatralnej.
W części dotyczącej francuskiej awangardy teatralnej ukazano rozwój tego
nurtu w teatrze, który rozpoczął Alfred Jarry swoim Ubu-Roi. Kolejnymi twórcami
w ramach tego nurtu byli Apollinaire oraz teoretyk tzw. teatru „nunicznego”
— Pierre Albert-Birot. Potem gorszy publiczność teatr dadaistów oraz nadrealistów,
przy czym trudno ustalić między nimi granicę, mimo różnych celów, a także
stosowanych przez nich środków artystycznych.
Kiedy porównujemy teatr Witkiewicza z teatrem wspomnianych twórców francuskich,
dostrzegamy i podobieństwa, i różnice. Mają one swe źródło w filozofii
wymienionych pisarzy, w ich rozumieniu teatru oraz w stosowanych przez nich
środkach ekspresji. Wydaje się niezaprzeczalne, że podstawą wszystkich omawianych
nurtów jest kryzys świadomości ludzkiej w obliczu „mal du siecle”; stąd
dążenie do zerwania z przeszłością i poszukiwanie nowej wizji świata. Jest to
zjawisko ogólne, ale w jego pojmowaniu występują poważne różnice. Większość
artystycznych ruchów awangardowych nie szuka społecznych źródeł zła i nie dąży
do zmian typu społecznego; świat usiłowano natomiast zmienić za pomocą sztuki.
Dopiero nadrealiści starali się powiązać rewolucję w sztuce z rewolucją społeczną,
ale przyniosło to tylko częściowo pozytywne wyniki; pojęcie sztuki jako procesu
uwolnienia jednostki od własnej rozpaczy nie stworzyło właściwego podłoża
do praktycznej działalności politycznej w myśl haseł partii komunistycznej.
O ile u nadrealistów drogi sztuki i ideologii rozchodziły się, Witkiewicz starał
się te dwie dziedziny połączyć. W wielu sztukach (nie mówiąc już o esejach)
element ideologiczny był wyraźnie zarysowany; dotyczy to zwłaszcza podkreślenia
niesprawiedliwości społecznej. Klęska Witkiewicza nie była dowodem upadku jego
sztuki, ale raczej spowodowana została słabością jego systemu filozoficznego, w dużym
stopniu oderwanego od rzeczywistości społecznej.
W pojmowaniu roli teatru Witkiewicz z lat dwudziestych był bliski poglądom
głoszonym w manifestach Antonina Artaud (z lat trzydziestych); dotyczy to
przede wszystkim metafizycznych funkcji sztuki. Podobieństwa widoczne są także
w dążeniu do bezpośredniego oddziaływania na widza, nie dając mu możliwości
przemyśleń i refleksji w momencie odbioru sztuki. Natomiast dążenie do
symbiozy wszystkich dziedzin sztuki w teatrze właściwe jest także całemu nurtowi
francuskiej awangardy teatralnej.
Poważne różnice widoczne są w podejściu do zagadnień narodowych. O ile
'w swoich dziełach francuscy pisarze omawianego nurtu rzadko nawiązują do
problemów związanych z sytuacją ich kraju, to Witkiewicz był w pełni zaangażowany
w sprawy polskiej rzeczywistości społecznej. Widzimy to nie tylko w didaskaliach,
ale także w częstych polemikach dotyczących zarówno oceny przeszłości
historycznej, jak i koncepcji przyszłościowych.
Witkiewicz nie był rozumiany przez współczesnych i jego dzieło, uznane
w kraju. dopiero pod koniec lat pięćdziesiątych, weszło do skarbca teatru światowego
w latach sześćdziesiątych, tj. po okresie rozkwitu tzw. teatru absurdu.
Gdyby dzieła Witkacego przełożono na języki obce w okresie międzywojennym,
„zostałby on uznany za jednego z wielkich prekursorów i odnowicieli sztuki europejskiej
XX wieku. | pl_PL |
