Tatry mityczne i niepodzielne w dokumentach Pavla Barabáša

Abstract

W artykule zostały zaprezentowane filmy ewokujące obraz Tatr w twórczości słowackiego dokumentalisty Pavla Barabáša. Autor wpisuje twórczość reżysera w perspektywę mistycznej interpretacji mitu, rozumianą za Andrzejem Szyjewskim jako kosmogoniczny cud i tajemnica odkrywana przez człowieka. Odkrywana, czyli istniejąca w świecie obiektywnie jako genius loci, niezależny od ludzkiego doświadczania miejsca (według teorii Marii Lewickiej). Wyróżniono dwa typy tatrzańskich filmów – pierwszy, obrazujący Tatry jako raj, stan idealny; drugi, przywołujący ludzkie intymne historie osadzone w górskim pejzażu. To właśnie drugi typ obrazów pozwala zobaczyć Tatry jako jedność, pomimo ich politycznego podziału pomiędzy Polskę i Słowację (w przypadku pierwszego typu jedność jest oczywistym stanem pramaterii). Ważniejszy niż przynależność etniczna czy narodowa jest dla Barabáša stosunek do gór, który ponownie przybliża bądź oddala jednostkę od Tatr jako mitycznej krainy. Autor artykułu w tym kontekście zestawia ze sobą dwa typy bohaterów – herosa kulturowego, próbującego transformować góry na swoje potrzeby (typ ten zazwyczaj ponosi porażkę i zostaje przez góry ukarany) oraz zbawiciela, umiejącego wprowadzić do swojej egzystencji paradygmat zgodny z cyklem życia i prawami obecnymi w górach. Artykuł dotyczy takich filmów, jak: Tatrzańskie misterium (2003), Cisza nad obłokami (2009), seria Opowieści o tatrzańskich szczytach (2011–2013), Życie dla pasji (2014) i Pod ciężarem wolności (2016).