Ukraina i stosunki polsko-ukraińskie w twórczości Aleksandra Grozy (1807–1875) na przykładzie Starosty Kaniowskiego

Abstract

Aleksander Karol Groza (1807–1875) był jednym z pomniejszych twórców tzw. „szkoły ukraińskiej” w poezji polskiej. Inspirując się rodzimym folklorem i eksplorując najbliższe miejscu zamieszkania tereny – zgodnie z zaleceniem swojego przyjaciela i mistrza, Michała Grabowskiego – Groza stworzył zarówno sugestywne i krwawe powieści poetyckie z silnie zarysowaną postacią Kozaka (Starosta kaniowski, Hryć), jak i przepełnione malowniczym krajobrazem stepów dumy, będące często autorską „wariacją na temat” bajek ukraińskich. Mówiono, że „przyswoił sobie świat tak zwanej wiary w duchy żywiołowe (...), na wierze, czyli jak dziś mówimy, na zabobonie gminu oparte”. Najbardziej znanym tekstem poety pozostaje do dziś powieść poetycka Starosta kaniowski. W artykule analizuje się utwór pod kątem obrazu Ukrainy wyłaniającego się z tekstu, by odpowiedzieć na pytanie, jakie były Kresy Aleksandra Grozy oraz czy jego twórczość może być dowodem na to, że Ukraina polskich poetów to sztuczny, fałszywy, zmyślony konstrukt.

Aleksander Karol Groza (1807–1875) was one of the minor authors of the so-called “Ukrainian school” in Polish poetry. Inspired by native folklore and exploring the areas closest to his place of residence – in accordance with the recommendation of his friend and mentor, Michał Grabowski – Groza created both suggestive and bloody poetic novels with a strongly outlined figure of a Cossack (Starosta kaniowski, Hryć), and dumy, poems filled with a picturesque landscape of pride steppes, often offering an original “variation on” Ukrainian fairy tales. It was argued that “he assimilated the world of the so-called belief in elemental spirits (...), on faith, that is, as we say today, on the common people’s superstitions”. The poet’s best-known text is still the verse novel Starosta kaniowski. The article analyses the work in terms of the image of Ukraine emerging from the text. What was the Ukraine of Aleksander Groza like? Can his works prove that the Ukraine of Polish poets is an artificial, false, made-up construct, or maybe, on the contrary, the poet tried to faithfully reflect all the richness of the customs of this land and its inhabitants, among whom he grew up?