Służąc dwóm panom – włoskość komedii Goldoniego z polskiej perspektywy o przekładzie „Sługi dwóch panów” autorstwa Jana Polewki

Abstract

Artykuł prezentuje dominujące strategie tłumackie przyjmowane przy przekładach Goldoniego na język polski. Strategie te są pokłosiem tradycyjnego spojrzenia na teatr włoski jako nośnik stereotypowych wyobrażeń o Bel Paese. Autorka na przykładzie tłumaczenia Sługi dwóch panów autorstwa Jana Polewki z 2017 roku prezentuje elementy przekładu, które wprowadzają do języka i kultury docelowej „włoskość” (cecha stała wszystkich tych elementów występujących w analizowanej komedii, które odwołują się do stereotypowego obrazu Włoch). Znaczniki „włoskości” zostały dla potrzeb artykułu podzielone na cztery grupy: pozostawienie włoskich imion, wprowadzenie imion brzmiących „włosko”; zastosowanie zwrotów w języku włoskim i pseudowłoskich; pozostawienie lub wprowadzenie włoskich nazw toponomastycznych; zastosowanie odniesień intertekstualnych. Wszystkie cztery grupy zostały w artykule dokładnie opisane i przeanalizowane. Autorka dowodzi w swoim artykule, że znaczniki „włoskości” służą oddaniu zakorzenionej we włoskiej kulturze konwencji teatralnej i podczas transferu do kultury polskiej stają się elementami obcymi, rozpatrywanymi jako „różnica”. Wprowadzenie polskiego kontekstu pozwala tłumaczowi na uruchomienie w tekście znaczników „włoskości”, które tylko częściowo pokrywają się ze znacznikami obecnymi już w tekście Goldoniego.

Lo scopo dell’articolo è quello di presentare le strategie traduttive dei testi goldoniani dominanti nella ricezione polacca, nonché il modo in cui esse vengono influenzate dalla tradizione del vedere nel teatro italiano un modello perfetto di cultura del Bel Paese. La cornice utilizzata è quella che mette in rilievo gli elementi visti nella cultura d’arrivo come tipici per la cultura di partenza, che nel nostro caso sono i segni dell’italianità. Nella nostra analisi ci soffermeremo sulla traduzione di Il servitore di due padroni di Carlo Goldoni compiuta da Jan Polewka nel 2017. Verranno studiati quattro gruppi di elementi visti come portatori d’italianità ossia: i nomi propri, le locuzioni e le parole italiane, i toponimi e l’intertestualità. La difficoltà della traduzione teatrale sta nel decifrare i segni teatrali, che sono delle unità di dimensione molto diversa tra loro, e nel renderli leggibili nella lingua d’arrivo. Ancora più difficile sembra il ruolo del traduttore di un testo teatrale del passato. La decodificazione del testo da parte del traduttore dovrebbe abbracciare anche la riflessione sul geno-testo anteriore, su una teatralità anteriore che nel caso delle commedie goldoniane racchiude anche la tradizione della commedia dell’arte, il che ci sembra particolarmente importante quando abbiamo a che fare con le traduzioni preparate per il palcoscenico e non per la lettura endofasica. La traduzione da noi proposta per l’analisi ci mostra come i traduttori polacchi si sforzino in diversi modi di rendere comprensibile la tradizione goldoniana e dare più possibilità interpretative per le messe in scena adoperando lo strumento dell’italianità.