Hostis honori invidia – Hass macht dem Gegner Ehre. Fremdenhass und Aussöhnung. Eine exemplarische Analyse unter dem Aspekt des historischen »Deutschenhasses« und dessen Überwindung in der Relation zwischen Deutschen und Polen

Abstract

Nawiązując do z gruntu nieprawdziwej i wielokrotnie krytykowanej tezy Kurta Lücka (Der Mythos vom Deutschen in der polnischen Volksüberlieferung und Literatur, 1943), że całe odium złych przez całe stulecia relacji między Niemcami a Polakami spada na tych ostatnich, pokazano wiele nowych argumentów zadających jej kłam – i to nie tylko ze strony polskich, ale także kierowanych obiektywizmem niemieckich badaczy i komentatorów. Zwrócono przy tym także uwagę na negatywną rolę klisz językowych i stereotypów. Główny nacisk położono jednak na proces pojednania między Niemcami a Polakami. Najważniejszy wniosek płynący z tych rozważań to ten, że ksenofobia jest zwykle efektem braku komunikacji. Wrogowie nie rozmawiają ze sobą – oni walczą lub nienawidzą się nawzajem. Nienawiść jest więc symptomem słabości i przynosi efekt przeciwny do zamierzonego, o czym wiedzieli już Rzymianie: hostis honori invidia. Okazuje się, że już sama chęć przeciwdziałania wzajemnym uprzedzeniom i próba podjęcia dyskusji jest początkiem sukcesu: „Niemieccy historycy nie odwołują się już do Drang nach Osten jako cywilizacyjnej misji Niemiec, a ich polscy koledzy przestali demonizować Rycerzy Zakonu Krzyżackiego jako jej kolejnego ogniwa” (Tazbir 1993: 34).

The article refutes the thesis put forward by Kurt Lück (Der Mythos vom Deutschen in der polnischen Volksüberlieferung und Literatur [The Myth of the Germans in Polish Folk Tradition and Literature], 1943) that peace-loving Germans have been unjustly hated by Poland since ancient times, while the opposite is not true. The reason for this may be the cognitively differently interpretable linguistic images, that are triggered by hassen resp. nienawidzić [to hate]. The main emphasis, however, is placed on the process of reconciliation between Germans and Poles. The conclusion is that xenophobia usually results from a lack of communication. Enemies do not talk to each other – they fight or hate each other. Hatred is thus a symptom of weakness and does honor to the opponent, as the Romans already knew: hostis honori invidia. It turns out that only the mutual willingness to dismantle mutual prejudices and to conduct proper discussions slowly leads to a gradual rapprochement: “German historians no longer invoke the urge to the east as a civilizing mission of their people. Their Polish colleagues have stopped demonizing the Knights of the Order and portraying this Order as another link in the allegedly consistent and centuries-old urge of Germans to move to the East“ (Tazbir 1993: 34).