dc.contributor.author | Figlus, Tomasz | |
dc.date.accessioned | 2016-02-23T15:58:03Z | |
dc.date.available | 2016-02-23T15:58:03Z | |
dc.date.issued | 2015 | |
dc.identifier.issn | 2300-0562 | |
dc.identifier.uri | http://hdl.handle.net/11089/17066 | |
dc.description.abstract | W artykule omówiono w zarysie proces kształtowania granic wsi w Polsce w średniowieczu
i epoce nowożytnej. Analizy następstwa stosowanych procedur delimitacji oraz
demarkacji granic w krajobrazie kulturowym wsi dokonano w świetle odpowiednio wyselekcjonowanego
materiału źródłowego w konfrontacji z wynikami dotychczasowych
badań geograficzno-historycznych w tym zakresie. W pracy podjęto także problem powiązania
kwestii formowania granic z zagadnieniem pochodzenia form osadniczych
w ujęciu morfogenetycznym. Pozwoliło to na wykrycie wielu prawidłowości i dało
podstawę do ustalenia współzależności w sferze osadnictwa wiejskiego w okresie staropolskim. | pl_PL |
dc.description.abstract | The article discusses the process of shaping the boundaries of the rural settlements in
Poland until the end of the eighteenth century. Analysis of the procedures of delimitation
and demarcation of limits in the cultural landscape of the village was carried out on the
basis of the collected historical sources in the form of documents, descriptive materials
and judicial maps in the confrontation with the results of geographical and historical
research. In this work the problem of forming the boundaries was also connected with
the issue of the morphogenesis of villages. The process of so called ujazd was the most
important form of shaping the spatial extent of the villages in the Middle Ages. During
the feudalization of social relations one can indicate the process of linearization of zonal
boundaries. The course of demarcation gradually changed in the context of codification
of border law. On the basis of comparative analysis of internal limits of the medieval
villages one can identify the regular and irregular forms of layout. External limits and
geometric form of village depended mainly on the temporal sequence of settlements
formation. In the Modern Period the institutionalization of shaping the boundaries
occurred in association with the development of the land jurisdiction. In this context,
complex procedures of demarcation were commonly used, taking into account the ways
of limitation and border marks used in the field. New measurement techniques and maps
of border disputes were also an important innovation of demarcation. Rural settlements
from that period were varied from the point of view of internal and external limits.
Villages formed in the process of so called pomiara włóczna, Frederician colonization
and some Olęder villages showed a high degree of regularity of internal division, and
their external limits were clearly dominated by linear segments. A significant part of the
manorial villages, pre-industrial settlements and a part of the Olęder villages were much
less regular, both in terms of internal divisions and external limits. | pl_PL |
dc.description.sponsorship | Czasopismo współfinansowane ze środków Wydziału Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego. | pl_PL |
dc.language.iso | pl | pl_PL |
dc.publisher | Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego | pl_PL |
dc.relation.ispartofseries | Studia z Geografii Politycznej i Historycznej;4 | |
dc.subject | granica | pl_PL |
dc.subject | wieś | pl_PL |
dc.subject | osadnictwo | pl_PL |
dc.subject | morfogeneza | pl_PL |
dc.subject | Polska | pl_PL |
dc.subject | boundary | pl_PL |
dc.subject | village | pl_PL |
dc.subject | settlement | pl_PL |
dc.subject | Poland | pl_PL |
dc.title | Uwagi na temat procesu kształtowania granic wsi w Polsce do końca XVIII wieku w kontekście morfogenetycznym | pl_PL |
dc.title.alternative | Remarks on the process of shaping the village boundaries in Poland until the end of the eighteenth century in the morphogenetic context | pl_PL |
dc.type | Article | pl_PL |
dc.rights.holder | © Copyright by Tomasz Figlus, Łódź 2015; © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015 | pl_PL |
dc.page.number | 253-276 | pl_PL |
dc.contributor.authorAffiliation | Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31. | pl_PL |
dc.identifier.eissn | 2450-0127 | |
dc.references | Arnold S., 1951, Geografia historyczna, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Bański J., 2010, Granica w badaniach geograficznych – definicja i próby klasyfikacji, „Przegląd Geograficzny”, 82 (4), s. 489–508. | pl_PL |
dc.references | Baranowski B., 1958, Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., 1994, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Bartoszewicz H., 2012, Z dziejów kartografii Mazowsza i ziem sąsiednich XVII–XX wieku, Warszawa–Pułtusk. | pl_PL |
dc.references | Buczek K., 1970, Organizacja opolna w Polsce średniowiecznej, „Studia Historyczne”, 13 (2), s. 205–248. | pl_PL |
dc.references | Bujak F., 2001, Studia nad osadnictwem Małopolski (reprint z 1905 r.), Poznań. | pl_PL |
dc.references | Burszta J., 1958, Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowaniu wsi, Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Dobosz J., 2002, Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Dobrowolska M., 1961, Przemiany środowiska geograficznego Polski do XV wieku, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Dunin-Wąsowicz A., 1986, Metrologia historyczna o miarach agrarnych, „Kwartalnik Historyczny”, 94, s. 409–423. | pl_PL |
dc.references | Dziewoński K., 1952, Geografia Trzebnicy i ujazdu trzebnickiego w okresie wczesnośredniowiecznym, „Studia Wczesnośredniowieczne”, 1, s. 25–34. | pl_PL |
dc.references | Fastnacht A., 1962, Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, 84, Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Felcenloben D., 2011, Granice nieruchomości i sposoby ich ustalania, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Figlus T., 2012, Wybrane aspekty zastosowania wielkoskalowych źródeł kartograficznych w badaniach morfogenetycznych wsi, „Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego”, 3, s. 91–103. | pl_PL |
dc.references | Figlus T., 2013, Morfogeneza wsi na obszarze Polski Środkowej, rozprawa doktorska wykonana pod kierunkiem M. Kuleszy, mps w BUŁ, Łodź. | pl_PL |
dc.references | Figlus T., 2014, Wsie olęderskie w Polsce Środkowej. Uwagi na temat zróżnicowania morfogenetycznego na tle rozwoju osadnictwa, „Rocznik Łódzki”, 62, s. 143–160. | pl_PL |
dc.references | Gloger Z., 1903, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków. | pl_PL |
dc.references | Golachowski S., 1969, Studia nad miastami i wsiami śląskimi, Opole–Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Gołaski J., 1959, Technika rozgraniczania dóbr ziemskich w końcu XVI i XVII wieku w świetle poznańskich ksiąg podkomorskich, „Przegląd Geodezyjny”, 31 (11–12), s. 449–455. | pl_PL |
dc.references | Gołaski J., 1961, Technika rozgraniczania dóbr ziemskich w XVIII wieku w świetle poznańskich ksiąg podkomorskich, „Przegląd Geodezyjny”, 33 (5), s. 186–191; 33 (6), s. 228–232. | pl_PL |
dc.references | Gołaski J., 1969, Kształtowanie się mapy wsi w Polsce do końca XVIII w. Studia nad genezą wielkoskalowej informacji kartograficznej, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, 60, Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Jop R., 2011, Niematerialne wartości krajobrazu kulturowego w badaniach historycznych. Przykład granic i przestrzeni, [w:] Bernat S. (red.), Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 15, s. 91–102. | pl_PL |
dc.references | Kiersnowski R., 1960, Znaki graniczne w Polsce średniowiecznej, „Archeologia Polski”, 5, s. 257–289. | pl_PL |
dc.references | Korta W., 1961, Rozwój terytorialny wielkiej własności feudalnej w Polsce do połowy XII wieku, „Sobótka”, 16, s. 528–566. | pl_PL |
dc.references | Kossmann O., 1995, O staropolskim opolu, śląskim „weichbildzie” i szlacheckim powiecie, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, 2, s. 5–18. | pl_PL |
dc.references | Kozaczewski T., 1975, Wielkość, program i układ przestrzenny wsi z nawisem w XIII wieku na Śląsku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 20 (2), s. 129–155. | pl_PL |
dc.references | Kutrzeba S., 1949, Historia ustroju Polski w zarysie. Korona. Historia ustroju Polski w zarysie, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Lalik T., 1976, Organizacje sąsiedzkie średniowieczne wsi polskiej – wieś, opole, parafia, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 24, s. 440–456. | pl_PL |
dc.references | Lepucki H., 1938, Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772–1790, Lwów. | pl_PL |
dc.references | Łaguna S., 1875, O prawie granicznym polskim, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Łonczyńska K., 1964, Mapy Referendarii Koronnej w drugiej poł. XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 12 (3), s. 411–435. | pl_PL |
dc.references | Manteuffel T., 1929, Metoda oznaczania granic w geografii historycznej, [w:] Księga pamiątkowa ku czci M. Handelsmana, Warszawa, s. 221–227. | pl_PL |
dc.references | Matuszewski J., 1991, Vicinia id est... Poszukiwania alternatywnej koncepcji staropolskiego opola, Łódź. | pl_PL |
dc.references | Młynarska-Kaletynowa M., 1968, W sprawie polskich badań nad osadnictwem średniowiecznym, „Studia z Dziejów Osadnictwa”, 6, s. 82–100. | pl_PL |
dc.references | Modzelewski K., 1980, Między prawem gruntowym a książęcym władztwem gruntowym, Instytucja kasztelanii majątkowych Kościoła w Polsce XII–XIII w., „Przegląd Historyczny”, 71 (3) , s. 449–477. | pl_PL |
dc.references | Modzelewski K., 1986, Organizacja opolna w Polsce piastowskiej, „Przegląd Historyczny”, 77 (2), s. 177–222. | pl_PL |
dc.references | Myśliwski G., 1994, Powstanie i rozwój granicy liniowej na Mazowszu (XII–poł. XVI w.), „Kwartalnik Historyczny”, 101 (3), s. 3–24. | pl_PL |
dc.references | Nowak T., 2003, Ze studiów nad rozwojem osadnictwa w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, „Przegląd Nauk Historycznych”, 2 (3), s. 27–45. | pl_PL |
dc.references | Oliskiewicz-Krzywicka A., 1999, Początki kształtowania się granic wiejskiego obrębu ewidencyjnego w Polsce, „Przegląd Geodezyjny”, 71 (12), s. 14–17. | pl_PL |
dc.references | Oliskiewicz-Krzywicka A., 2002, Kształtowanie się granic wsi na Podlasiu i Litwie w okresie od XIV do XVII wieku, „Przegląd Geodezyjny”, 74 (4), s. 19–23. | pl_PL |
dc.references | Oliskiewicz-Krzywicka A., 2003, Kształtowanie się granic wsi w wyniku kolonizacji olęderskiej na terenie Wielkopolski, „Przegląd Geodezyjny”, 75 (6), s. 15–20. | pl_PL |
dc.references | Oliskiewicz-Krzywicka A., 2012, Spory graniczne w XVIII wieku i ich wpływ na zmiany kształtu granic, „Przegląd Geodezyjny”, 84 (3), s. 8–14. | pl_PL |
dc.references | Podwińska Z., 1971, Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu. Źreb, wieś, opole, Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Podwińska Z., 1977, Ujazd, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 6, Wrocław, s. 251. | pl_PL |
dc.references | Rychlikowa I., 1970, Staropolskie miary ziemi, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 18, s. 85–103. | pl_PL |
dc.references | Rymaszewski Z., 1978, Granicierum perequitatio w polskim prawie ziemskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 30 (1), s. 41–64. | pl_PL |
dc.references | Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 2, 1989, A. Gąsiorowski (red.), Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 3, 1993, A. Gąsiorowski (red.), Poznań. | pl_PL |
dc.references | Słownik staropolski, 1982–1987, S. Urbańczyk (red.), t. 9, Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Szczaniecki M., 1938, Nadania ziemi na rzecz rycerzy w Polsce do końca XIII w., Poznań. | pl_PL |
dc.references | Szulc H., 1995, Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Prace Geograficzne, 163, Wrocław. | pl_PL |
dc.references | Szulc Z., Dziewulski W., 1973, Informator monograficzny – Ujazd Śląski 1223–1973, Strzelce Opolskie. | pl_PL |
dc.references | Szymański J., 2009, Nauki pomocnicze historii, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Tkocz J., 1998, Organizacja przestrzenna wsi w Polsce, Prace Naukowe UŚ, 1734, Katowice. | pl_PL |
dc.references | Tymowski J., 1970, Powstanie środowiska mierniczego w Polsce i zarys jego historii do I wojny światowej, [w:] Zarys historii organizacji społecznych geodetów polskich, Warszawa, s. 14–56. | pl_PL |
dc.references | Tyszka P., 1995, O metodzie badań nad średniowiecznymi granicami lokalnymi, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 43 (4), s. 423–431. | pl_PL |
dc.references | Tyszkiewicz J., 2014, Geografia historyczna. Zarys problematyki, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Woźniak K.P., 2013, Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 r. Proces i jego interpretacje, Łódź. | pl_PL |
dc.references | Zimmermann K., 1915, Fryderyk Wielki i jego kolonizacja na ziemiach polskich, t. 1–2, Poznań. | pl_PL |
dc.identifier.doi | 10.18778/2300-0562.04.10 | |