Tradition und Gegenwart eines österreichischen Themas: Sprache und Leib in Peter Handkes Roman "Die Stunde der wahren Empfindung"

Abstract

Powieść Petera Handkego “Die Stunde der wahren Empfindung" Już poprzez imię centralnej postaci - Gregora Keuschniga - odsyła czytelnika do Franza Kafki "Verwandlung". Opowiadanie Kafki znajduje ponadto odbicia w fundamentalnej sferze estetycznej powieści w konflikcie pomiędzy naturą zwierzęcą a instytucją rodziny, względnie pracy. Podobnie jak U Kafki, przemiana bohatera w zwierzę i związane z tym doświadczenie zawiera podwójny aspekt} z jednej strony historycznie ukształtowane instytucje rodziny i etyki pracy widziane są z tej perspektywy jako obce i wrogie, jak to zresztą znalazło wyrazów języku, z drugiej zaś strony owo cofnięcie się do kreatury zwierzęcej umożliwia wyrażenie dotychczas tłumionych życzeń, uwolnienia od moralnych zakazów i wewnętrznego wstydu. U Petera Handkego nie można się jednak ograniczyć wyłącznie do sprzeczności między naturą zwierzęcą a historycznie ukształtowaną mową, jak to ma miejsce w opowiadaniu Kafki. Gregor Ktischnig dochodzi sam do przekonania, że jest wrażliwym, łatwym do zranienia ciałem ludzkim, bezbronnie wystawiony mowie i jej okaleczeniom, rozkazom i zakazom. Stąd też rozważania bohatera powracają stale do okresu dzieciństwa, a więc do czasu, w którym rozpoczęła się "tresura" ciała i strukturalizacja własnego Ja. Dzieciństwo jest w odczuciu bohatera "grzechem pierworodnym", ponieważ wtedy niewinne jeszcze stworzenie doświadczyło pierwszego formowania poprzez mowę i władzę. Ten "powrót" do okresu albo do stanu, któremu obca była jeszcze strukturalizacja języka i władzy, łączy powieść Petera Handkego z bardzo ważną estetyczną sferą ekspresji w austriackiej tradycji literackiej. Przykłady postaci-bohaterów, które pozostają w nie naruszonym jeszcze związku z naturą można mnożyć, począwszy od Grillparzera w "Melusine", aż do Ingeborg Bachmann "Undine". Do tej samej tradycji należą również Karla Krausa apologia kobiety, dziecka i zwierzęcia, bohaterowie Kaspara Hausera, podobnie jak "Sigismund" Hofmannsthals czy "Kaspar" Handkego. Błazen ("Hanswurst") teatru jarmarcznego, ta zmysłowa i rozśmieszająca figura, będąca w konflikcie z historią władzy i panowania, reprezentuje w tradycji literackiej plebejskie warianty napiętego stosunku pomiędzy ciałem i mową. Tej samej naturalnej sprzeczności pomiędzy zwykłym egzystowaniem dla samego siebie a historycznie ukształtowanym językiem odpowiada również naturalna forma pojednania. Jest to mistyczna zgodność z czystą egzystencją rzeczy, gdzie "nic nie jest już od siebie oddzielone" i gdzie nie odczuwa się już egzystencji ciała.