Economic and Sociological Community of Łódź until the Year 1945

Abstract

At the turn of the 19th and the 20th century the process popularization of economy and sociology in Łódź was mainly carried out by the public Universities. The local press which published papers of eminent scientists aided the process. Thanks to the dissemination of knowledge and educational actions held during Poland's twenty years of independence after World War I, first universities were established in our city: Teachers Institute of the Club of Łódź Society of Secondary and Tertiary Schools of Łódź (1921-1928) and the Academy of Socio-Economic Sciences of Łódź (1924-1928). Although they were not granted academic rights, among their lecturers there were such distinguished scholars as: sociologist F. Znaniecki and economist J. St. Lewiński. The year 1928 witnessed the foundation of the Łódź Department of the Polish Free University, whose authorities were located in Warsaw. Starting the year 1935 the Faculty of Law and Socio-political Sciences had the right to confer M.A. degree in socio-economic sciences. The Faculty employed the following scholars: economist E. Szturm de Sztrcm and sociologist S. Czarnowski. In this Department of the Polish Free University the future Professors of the University of Łódź began their scientific and educational careers (for example: statistician and demographer E. Rosset and sociologist J. Chałasiński). The activity of local scientific societies i.e. the Association of Polish Economists since the year 1931 and the Society of Sciences Friends in Łódź since 1936 played an important role in the consolidation of the community described. During the Nazi occupation many of the scholars of the above mentioned institutions, as well as some of the Professors of the University of Łódź took part in the secret university education. It is worth remembering the names of: a sociologist and a educationalist A. Kamiński, and economists - S. Orsza-Broniewski and J. Zieleniewski. Some of the professors who were participants of the fight for freedom, were sent to Nazi camps (e.g. J. Dietl).

Popularyzacja ekonomii i socjologii w Łodzi na przełomie XIX/XX w. odbywała się ramach tzw. uniwersytetów powszechnych. Ważną rolę w tej popularyzacji odegrała lokalna trasa. To na jej łamach umieszczał swoje pierwsze artykuły łodzianin M. Kałecki. Właśnie dzięki popularyzacji wiedzy naukowej i działalności dydaktycznej w latach międzywojennych powstały w naszym mieście pierwsze szkoły wyższe: Instytut Nauczycielski Koła Łódzkiego Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (1921-1928) oraz Wyższa Szkoła Nauk Społecznych i Ekonomicznych w Łodzi (1924-1928). Chociaż nie uzyskały one uprawnień akademickich, to ich znaczenie polega na tym, że wykładali w nich tak wybitni uczeni :ak np.: socjolog F. Znaniecki, a także ekonomista J. St. Lewiński. W 1928 r. pojawił się Oddział Łódzki Wolnej Wszechnicy Polskiej, którego władze znajdowały się w Warszawie. Od 1935 r. Wydział Prawa i Nauk Polityczno-Społecznych tej .czelni uzyskał prawo nadawania stopnia magistra nauk ekonomiczno-społecznych. Wykładowcami na tym Wydziale byli, m. in., ekonomista E. Szturm de Sztrem i socjolog S Czarnowski. We wspomnianym Oddziale Wolnej Wszechnicy rozpoczynali działalność naukowo-dydaktyczną późniejsi profesorowie UŁ (np. statystyk i demograf E. Rosset oraz socjolog J. Chałasiński). Duże znaczenie dla konsolidacji omawianego środowiska miała działalność lokalnych towarzystw naukowych, jak np. Stowarzyszenia Ekonomistów Polskich w Łodzi (od 1931 r.) Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Łodzi (od 1936 r.). W okresie okupacji hitlerowskiej zarówno wielu nauczycieli wymienionych szkół, jak niektórzy spośród profesorów UŁ brali udział nie tylko w tajnym nauczaniu akademickim, ale również uczestniczyli w walce zbrojnej organizowanej przez polskie podziemie. Wymienić tu należy, przede wszystkim, socjologa i pedagoga Al. Kamińskiego oraz ekonomistów St. Orszę-Broniewskiego i J. Zieleniewskiego. Część profesorów za udział w walce zbrojnej została skazana na pobyt w hitlerowskich obozach (jak np. J. Dietl).