| dc.description.abstract | Podstawowym związkiem łączącym średniowieczną i nowożytną architekturę obronną była
realizacja obrony za pomocą fortyfikacji. Autor stawia pytanie o inne, bardziej szczegółowe
powiązania między obiema „architekturami”.
Ramy czasowe rozważań wyznaczyły dwie grupy czynników: 1) techniczne, czyli bezpośrednio
związane z budową, oraz środki do obrony lub zdobywania, 2) pozatechniczne, czyli warunki
naturalne, polityczne, ekonomiczne, stopień rozwoju cywilizacyjnego itp.
Autor bierze pod uwagę tylko pierwszą grupę, jako tę, którą przede wszystkim warunkuje
kształt architektoniczny fortyfikacji. Rozważania dotyczą okresów: XI-XV w. i XVI - połowa XIX w. Podstawowym czynnikiem technicznym odróżniającym te dwa okresy było wprowadzenie
broni palnej w XV w. Kolejny przełom spowodowała broń gwintowana oraz nowe źródła energii
i materiały budowlane stosowane od około 1850 r. (umownie).
Autor wyróżnia trzy typy relacji:
I. Relacje przestrzenne, dotyczące układu przestrzennego fortyfikacji. Odnoszą się do trzech
skal fortyfikowania: terytorium państwa, regionu, pojedynczej twierdzy.
Skale terytorium państwa i regionu zostały tu połączone. Za wyznacznik ułatwiający
porównywanie autor uznał tzw. strategiczne linie obrony, czyli obszary, które zawsze podlegały
fortyfikowaniu. Jako dobrze ilustrujące zagadnienie wybrane zostały linie umocnień granicznych
oparte na łańcuchach górskich, wielkich rzekach, wybrzeżach morskich oraz linie tworzone przy
braku granic naturalnych.
Skala twierdzy. Ponieważ kształt przestrzenny twierdzy zawsze determinowany był przeznaczeniem
i położeniem, autor pominął przypadki szczególne, biorąc pod uwagę obiekty leżące
na równym, nie umocnionym silniej w sposób naturalny terenie. Pod pojęciem twierdzy rozumiane
są duże, pojedyncze zamki, silnie umocnione miasta oraz jednostki złożone z obu takich
elementów. Za podstawową cechę różnicującą twierdze pod względem organizacji przestrzennej
w obu okresach uznaje autor rozmiary założenia. Ujawnia się ona jednak dopiero na przełomie
XV11I i XIX w.
II. Relacje funkcjonalne dotyczą roli poszczególnych części składowych umocnień. Zostały
odniesione tylko do skali twierdzy, gdyż w skalach wyższych decydowały o nich względy
pozaarchitektoniczne. Jako punkt wyjścia przyjęty został tradycyjny podział funkcjonalny
elementów fortyfikacji na przeszkodę, stanowisko i schronisko. | pl_PL |
