Przeklęci przez los synowie Atrydy – porównanie Agamennone i Oreste Vittoria Alfieriego oraz pierwszych tomów cyklu Diuna Franka Herberta jako dzieł inspirowanych mitem orestejskim

Abstract

Artykuł przedstawia analizę porównawczą dwóch odległych od siebie w czasie i formie dzieł literackich – tragedii Agamennone i Oreste autorstwa włoskiego dramatopisarza Vittoria Alfieriego oraz pierwszych tomów cyklu science fiction Diuna Franka Herberta – wskazując na ich wspólne zakorzenienie w micie orestejskim. Praca ukazuje, w jaki sposób opowieść o Orestesie i przeklętym rodzie Atrydów, znana przede wszystkim z Orestei Ajschylosa, została przekształcona i zaadaptowana do odmiennych kontekstów kulturowych, ideologicznych i literackich. Analizie poddano takie elementy, jak motyw zemsty rodowej, konflikt tragiczny, wędrówka i ukrywanie się wśród obcego ludu, anagnorisis, a także postaci ojca, matki i rodzeństwa. Zwrócono uwagę na funkcję wychowawczą mitu – etyczną w wersji greckiej, polityczną u Alfieriego oraz społeczną i ekologiczną u Herberta. Szczególne miejsce zajmuje refleksja nad postacią Orestesa jako symboliczną figurą mężczyzny uwikłanego w dziedziczone konflikty, którego losy oddają lęki i napięcia epok tuż przed wielką zmianą. Artykuł podejmuje również kwestię przynależności gatunkowej tragedii klasycystycznej i powieści fantastycznej, pytając, czy obie formy mogą być rozumiane jako współczesne realizacje funkcji mitu i tragedii. Wskazuje także na głęboki potencjał mitologii jako narzędzia krytycznej refleksji nad kondycją jednostki i społeczeństwa.

This article presents a comparative analysis of two literary works that are distant in time and form – the tragedies Agamemnon and Oreste by Italian playwright Vittorio Alfieri and the first volumes of Frank Herbertʼs science fiction cycle Dune – pointing to their common roots in the Orestean myth. The work demonstrates how the story of Orestes and the cursed Atreides, known primarily from Aeschylusʼ Oresteia, has been transformed and adapted to different cultural, ideological, and literary contexts. Elements such as the motif of ancestral revenge, tragic conflict, wandering and hiding among foreign people, anagnorisis, as well as the figures of the father, mother, and siblings are analysed. Attention is paid to the educational function of the myth – ethical in the Greek version, political in Alfieri, and social and ecological in Herbert. A special place is given to the reflection on the figure of Orestes as a symbolic figure of a man entangled in inherited conflicts, whose fate reflects the anxieties and tensions of the eras just before the great change. The article also addresses the question of the genres of classical tragedy and the fantasy novel, asking whether both forms can be understood as contemporary realizations of the functions of myth and tragedy. It also points to the profound potential of mythology as a tool for critical reflection on the condition of individuals and society.