Piwo, wino i miód symbolami pomyślności u ludów wczesnośredniowiecznej Europy – zjawisko i jego przyczyny

Abstract

W literaturze dawnych Germanów, Słowian i Finów pojawia się dwojakie podejście do alkoholu. Z jednej strony piętnowane jest często jego nadużywanie, z drugiej – i tak jest częściej – picie i alkoholowe uczty przedstawiane są jako symbol doczesnego szczęścia. Czy to w ubogiej chacie Piasta czy na dworze Heoroth picie jest symbolem radości i błogiej beztroski. Zakłócenie uczty stanowi z kolei symbol końca pomyślności i szczęścia, a ten, kto nienawidzi uczt (np. Beowulfowy Grendel), musi być istotą upadłą, wrogą Bogu i ludziom. Znamienne jest, że to właśnie alkohol, nie zaś jakaś inna przyjemność tego świata, jak jedzenie mięsa czy taniec. W artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie o przyczynę tej symboliki. Odwołując się do mitologii germańskiej (mit o Kvasirze) i fińskiej (warzenie piwa przez Osmotar), autor stawia tezę o wierze w ponadnaturalny charakter procesu fermentacji. Do takiego przekonania skłaniało dawnych ludzi samoczynne pienienie się czy kipienie alkoholu w czasie fermentacji, w czym dostrzegano obecność sił nadprzyrodzonych (duchów czy bogów). Odróżniano więc alkohol od innych źródeł przyjemności (takich jak mięso) z powodu jego pochodzenia i ceniono jako szczególny dar świata duchów/bogów. Szczególna symbolika alkoholu przetrwała proces chrystianizacji, nawet jeśli zapomniano o jej źródłach.

The article examines the symbolic role of alcohol in the literature of ancient Germanic, Slavic, and Finnish peoples. While excessive drinking was sometimes criticized, alcohol was more often portrayed as a symbol of wellbeing and earthly felicity. Feasting scenes represented harmony and divine favor, while their disruption signaled decline and misfortune. Unlike other pleasures, alcohol held special meaning due to its perceived supernatural origin. Myths such as the Germanic story of Kvasir and the Finnish tale of Osmotar suggest a belief in the otherworldly nature of fermentation, whose spontaneous bubbling was seen as the work of spirits or gods. As a result, alcohol was valued as a unique gift from the divine. This symbolic dimension persisted through Christianization, even after its mythological roots were forgotten.