Sztuka jako sposób odzyskiwania głosu. Romskość w narracji prac Małgorzaty Mirgi-Tas (analiza wystawy Wędrujące obrazy w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie)

Abstract

Narratives can take many different forms, including art. This article analyses the works of Małgorzata Mirga-Tas presented at the Wędrujące obrazy (Travelling Images) exhibition at the International Cultural Centre in Krakow from December 2022 to March 2023. The research focuses on ethe image of the Roma people and their identity as constructed in the artist’s narrative.Historically, the Roma have been objectified, excluded from general history, and studied by non-Roma ethnographers and anthropologists. The depiction of Roma in paintings, as preserved in museum collections, was also created through an ‘external gaze’. Roma have experienced, and continue to experience, stigmatisation and discrimination based on this stereotypical image, as reproduced by art.However, the situation is changing. A Romani political movement has emerged, Romani researchers and institutions have appeared, and Romani artists are establishing themselves in the art world. This enables them to regain their subjectivity, speak with their own voice, and help shape their image within mainstream society.In this context, the works of the renowned artist Małgorzata Mirga-Tas are important. She was the first Romani woman to represent her country in the national pavilion at the Venice Art Biennale in 2022, and her work focuses on the autobiographical experience of Romani identity.During the analysis of the artist’s narrative presented at the International Cultural Centre, the following three threads were identified: 1) Family, solidarity and community (manifested in two forms: local Roma communities and the transnational community of Women-Giants); 2) Activism on behalf of the Roma; and 3) The Roma past, including the recovery and commemoration of history, as well as Roma heroes and heroines. The threads of the visual narrative tell a story about Roma canonical values that constitute their collective identity.

Narracje obejmują wiele różnych form i można je snuć także za pośrednictwem sztuki. Przedmiotem analizy w artykule są prace Małgorzaty Mirgi-Tas zaprezentowane na wystawie Wędrujące obrazy w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie (od grudnia 2022 do marca 2023 roku). Problem badawczy dotyczy obrazu Romów i romskości konstruowanych w narracji prac artystki.Romowie doświadczali w przeszłości uprzedmiotowienia, nie uobecnili się w historii powszechnej, a badania o nich były prowadzone przez etnografów i antropologów nieromskich. Również obraz Romów w sztuce malarskiej, zachowanej w zbiorach muzealnych, konstruowano za pośrednictwem „zewnętrznego spojrzenia”. Romowie doświadczali i doświadczają stygmatyzacji i dyskryminacji, które bazują na stereotypowym obrazie tej grupy, powielanym przez sztukę.Sytuacja jednak się zmienia. Zainicjował swe działanie romski ruch polityczny, pojawili się romscy badacze, romskie instytucje, a na polu sztuki pozycje zajęli romscy artyści. Pozwala to odzyskiwać podmiotowość – mówić swoim głosem, współkształtować własny obraz wśród większości.Istotne w powyżej zarysowanym kontekście są prace uznanej artystki, Małgorzaty Mirgi-Tas, pierwszej Romki reprezentującej państwo w pawilonie narodowym na Biennale Sztuki w Wenecji (w 2022 roku), która fundamentalnym tematem twórczości czyni (auto)biograficznie doświadczanie romskości.W trakcie analizy narracji prac artystki, prezentowanych w MCK wyodrębniono następujące wątki: 1) rodziny, solidarności, wspólnoty (uobecniającej się w dwóch formach: romskich społeczności lokalnych i ponadnarodowej wspólnoty Olbrzymek); 2) aktywizmu na rzecz Romów; 3) romskiej przeszłości – odzyskania i upamiętnienia historii oraz romskich bohaterek i bohaterów. Nitki narracji wizualnej budują opowieść o romskości, Romach, wartościach kanonicznych, które traktować można jako składające się na ich zbiorową tożsamość.