Okoliczności sprzyjające wyludnianiu się miejscowości na dawnych ziemiach wschodniopruskich od okresu nowożytnego do wybuchu II wojny światowej ze szczególnym uwzględnieniem obszaru powiatu piskiego (Kreis Johannisburg)

Abstract

W artykule omówiono główne wydarzenia i procesy, które przyczyniały się do pustoszenia wiejskich jednostek osadniczych na dawnych ziemiach wschodniopruskich od okresu nowożytnego do 1939 roku. Omówiono generalne uwarunkowania sprzyjające przerywaniu ciągłości osadniczej, szczególną uwagę poświęcając procesom zachodzącym na terenie powiatu piskiego. Własności środowiska przyrodniczego cechujące ten obszar, m.in. duży udział lasów, jezior i nieurodzajnych gleb, wpłynęły na ukształtowanie się specyficznych typów jednostek osadniczych. Funkcjonowanie licznych niewielkich osad leśnych związane było ściśle z wytwórczością i produkcją bazującą na lokalnych zasobach naturalnych. Wyludnianie się i zanik tych miejscowości wiązał się więc przede wszystkim z wyczerpywaniem tych zasobów oraz wygasaniem rynków zbytu. Przykładem ilustrującym zachodzące procesy jest osada Wielki Las, którą translokowano w XIX wieku. W ramach studium przypadku, wstępnej analizie poddano krajobrazowe świadectwa jej dawnego funkcjonowania w pierwotnej lokalizacji.

This paper deals with the main events and processes that contributed to the emptying of rural settlements in former eastern territories of Prussia from the modern period to 1939. General conditions supporting the interruption of settlement continuity are described with parti-cular attention paid to the processes occurring on the territory of Pisz poviat. Features of the natural environment that characterise this area, including a large share of forests, lakes and infertile soils, influenced the formation of specific types of settlements. The functioning of numerous small forest settlements was closely related to manufacturing and production based on local natural resources. The depopulation and disappearance of these settlements was therefore primarily related to the depletion of these resources and the disappearance of the outlets. An example illustrating these processes is the Wielki Las settlement translocated in the 19th century. As part of the case study, the landscape relics of its former functioning in its original location were subjected to preliminary analysis.