Trybunał Konstytucyjny a konflikt polityczny - perspektywa ekonomicznej analizy prawa

Abstract

Rozprawa podejmuje problematykę relacji Trybunału Konstytucyjnego (TK) i świata polityki. Posługuje się w tym celu sformułowaną w nurcie Ekonomicznej Analizy Prawa „teorią reputacji sędziowskiej” Ginsburga i Garoupy. Zaproponowano w niej trzy autorskie modele relacji kelsenowskiego sądu konstytucyjnego i świata polityki, w warunkach demokracji powstałej w wyniku negocjowanej transformacji ustrojowej. Pierwszy, określony jako „Sąd rozjemczy”, charakteryzuje się udziałem polityków w procesie wyboru sędziów konstytucyjnych (wrażliwości ideologiczne reprezentowane w parlamencie są także obecne w składach orzekających) i konsensualnym stylem orzekania. Budowa jego „reputacji” wśród polityków bazuje na tych charakterystykach. Drugi, określony jako „Izba konstytucyjna”, abstrahuje od specyficznej roli Trybunału, który w pewnym zakresie orzecznictwa staje się swoistym arbitrem sporu politycznego. Konsekwentnie, w procesie powoływania sędziów aktorzy polityczni nie odgrywają żadnej roli, a zgłaszane w nim zdania odrębne stanowią wyłącznie element dyskursu prawniczego. Proces budowy jego „reputacji” nie odbiega zatem od budowy reputacji sądów powszechnych. Trzeci model, określony mianem „Quasi-izby parlamentu”, opisuje sytuację organu pozbawionego cechy niezależności od polityków – a zatem jest zaprzeczeniem kelsenowskiej koncepcji kontroli konstytucyjności. Zasadnicza hipoteza badawcza wskazuje, że w okresie transformacji ustrojowej funkcjonowanie TK i wysoki poziom jego „reputacji” (legitymizacji) wśród polityków adekwatnie opisuje model „Sądu rozjemczego”, podczas gdy w kolejnych latach dało się zaobserwować przesuwanie w kierunku modelu „Quasi-izby parlamentu”, zwieńczone „wojną przeciwko konstytucji” z lat 2015 – 2016. Do weryfikacji tak postawionej hipotezy zastosowano różnorodne podejścia badawcze – analizę orzeczeń TK do których złożono liczne zdania odrębne, analizy historyczne „kryzysów” na styku kontroli konstytucyjności i świata polityki oraz analizę danych wskazujących na poziom „reputacji” TK w wybranych grupach.