Artyleria i ręczna broń palna zamku kamienieckiego w epoce jagiellońskiej

Abstract

The article discusses the artillery and firearms which were deployed and stored in Kamianets-Podilskyi fortress (then Podolian Voivodeship, today the city of Kamianets-Podilskyi of the Khmelnytskyi district in Ukraine) in the Jagiellonian era. This fortress was a key element of the defense system of the Jagellonian state, in particular the Podolia region. The article is based on the source studies and statistical analysis of the descriptions of the fortress from 1494, 1535, 1543, 1544, 1570 and 1572 stored in the Central Archives of Historical Records in Warsaw, mostly published by the Polish and Ukrainian researchers. The descriptions demonstrate that in the earlier period the castle artillery consisted of older medieval cannon types like tarasnica and hufnica (howitzer), but starting from the 3rd decade of the 16th century it had been gradually modernized by introduction of newer cannons of different types: serpentines, falconets, veuglaires and ribauldequins. From time to time the armaments of Kamianets fortress were reinforced by additional supplies of cannons and shells from Krakow and Lviv arsenals, while the garrison of Kamianets also occasionally transferred some of its cannons and handguns to the neighboring castles if needed. The stocks of small arms were also gradually expanded, and the garrison simultaneously used older types of weapons (hand cannons, hackbuts,) as well as more modern arquebuses. Though a considerable part of armaments was not completely functional, it had not been decommissioned, since it could have been repaired. Artillery, firearms, supplies and spare parts were stored in the towers and other castle premises.

Artykuł jest poświęcony artylerii i ręcznej broni palnej, będącej na stanie uzbrojenia i przechowywanej na zamku w Kamieńcu Podolskim (ówczesne województwo podolskie, współcześnie miasto Kamianets-Podilskyi obwodu chmielnickiego w Ukrainie) w epoce jagiellońskiej. Zamek ten był kluczowym elementem w systemie obronnym całego państwa Jagiellonów, a w szczególności Podola. Badanie opiera się na opracowaniu źródłowym i statystycznym inwentarzy zamkowych z lat 1494, 1535, 1543, 1544, 1570 i 1572, przechowywanych w Archiwum Głównym Aktów Dawnych w Warszawie, w większości opublikowanych przez badaczy polskich i ukraińskich. Z opisów zamkowych wynika, że początkowo artyleria zamkowa była przedstawiona według rodzajów dział starszych średniowiecznych typów (taraśnice, półtaraśnice, półhufnice), a zaczynając od lat trzydziestych XVI w. modernizowana za pomocą wczesnonowożytnych dział z rodziny szlangów (serpentyn), falkonetów, foglerzy oraz wielolufowych organek. Działa i zapasy artyleryjskie na zamek kamieniecki epizodycznie dostarczano z arsenałów Krakowa i Lwowa, a w razie potrzeby sam Kamieniec oddawał część swoich dział i hakownic dla pobliskich zamków. Ręczna broń palna też stopniowo podlegała ewolucji, garnizon jednocześnie korzystał zarówno ze starszych typów (piszczele, hakownice, rusznice), jak i nowoczesnych arkebuz. Znaczna część uzbrojenia była nie w najlepszym stanie, lecz nie odpisywano jej, ponieważ istniała szansa na naprawę. Artyleria, ręczna broń palna oraz zapas artyleryjski były przechowywane w basztach oraz pomieszczeniach zamkowych.