Okkasionelle up-to-date-Phraseologismen auf der Folie der usuellen. Randbemerkungen in Verbindung mit MARIUSZ FRĄCKOWIAK, “Phraseologismen und ihre Modifikationen in den Überschriften deutscher und polnischer Pressekommentare” (= Studie Phraseologica et Paroemiologica, Bd. 6), Hamburg: Dr. Kovač, 2021, 484 S., 34 Diagramme, 4 Tabellen

Abstract

Modifizierungen bzw. Abwandlungen der Phraseologismen werden zusehends zum neuen Forschungsparadigma der Sprachwissenschaft. Die hier zu besprechende Fall-studie ist nur eine von ihresgleichen. Es fragt sich allerdings, ob Phraseologismen tatsäch-lich modifiziert bzw. abgewandelt werden können, wenn die Konstanz deren formaler und/oder lexikalischer Elemente nach wie vor als definitorisch ausschlaggebend hingestellt werden soll. Im vorliegenden Rezensionsartikel wird dafür plädiert, dass die althergebrachten stehenden Wendungen weiterhin unangetastet bleiben sollen. CHLEBDA (2020) zufolge stellen sie einen „Vorrat an sprachlichen Weltbildern“ dar, die der Up-to-date-Erschließung neuer Sprachbilder dienlich sein sollen. So bleibt – um ein Beispiel aus CZYŻEWSKA (2011) zu bringen – das Phrasem Berge versetzen nach wie vor intakt als Folie für eine neue Hinter-fragung der Welt erhalten. Früher waren es nämlich die Riesen, die sich daran schlechter-dings der Demonstration ihrer Kraft halber versuchten. Nunmehr steckt immer ein Geschäft dahinter: Wenn man Berge versetzt, ist einer garantiert etwa aus Gold [oder Uran…] dabei.

Modifications or variations of phraseologisms are increasingly becoming the new research paradigm in linguistics. The case study discussed here is only one of its kind. The question is, however, whether phraseologisms can actually be modified or altered if the constancy of their formal and/or lexical elements is still to be regarded as decisive for definition. This review article argues that the traditional standing phrases should remain untouched. According to CHLEBDA (2020), they represent a “stock of linguistic world views” that should serve the up-to-date development of new linguistic images. Thus, to take an example from CZYŻEWSKA (2011), the phrase Berge versetzen (to move mountains) still remains intact as a foil for a new questioning of the world. In the past, it was the giants who dabbled in this for the sake of demonstrating their strength. Now there is always a business behind it: If you move mountains today, it’s more likely because they hide gold [or uranium...].

Modyfikacje frazeologizmów coraz częściej stają się nowym paradygmatem badawczym w językoznawstwie. Omawiane tu studium przypadku jest tylko jednym z tego rodzaju. Powstaje jednak pytanie, czy frazeologizmy rzeczywiście mogą być modyfikowane lub zmieniane, jeśli stałość ich elementów formalnych i/lub leksykalnych nadal ma być uznawana za decydującą dla definicji. Niniejszy artykuł przeglądowy argumentuje, że tradycyjne zwroty powinny pozostać nietknięte. Według CHLEBDY (2020) stanowią one „zasób obrazów językowych”, które powinny służyć ich dalszemu pomnażaniu. Tym samym – by sięgnąć po przykład z CZYŻEWSKIEJ (2011) – fraza przenosić góry nie ulega bynajmniej modyfikacji, służąc jednak jako podstawa dla nowych aktualnych obrazów. W przeszłości to giganci podejmowali takie próby w celu zademonstrowania swojej potęgi. Teraz zawsze stoi za tym jakiś interes: Jeśli dziś przenosisz góry, to raczej dlatego, że kryją w sobie złoto [lub uran...].