Поэтика беседы в романе "Дым" И. С. Тургенева

Abstract

Dialog w prozie i w poezji ma długą tradycję zapoczątkowaną tekstami Platona i kontynuowaną przez średniowieczne dysputy, powieści dialogowe typu „Kubusia Fatalisty” D. Diderota, romantyczne poematy czy misteria w rodzaju „Manfreda” Byrona. Dialog przewija się przez całą twórczość Turgieniewa. Pojawia się już w jego młodzieńczych poematach, wiąże się z okresem intensywnego zainteresowania teatrem (1848 — 1850), gdy powstało 10 komedii i obecny jest w powieści „Dym” (1867). Wielka mnogość rozmów wprowadzonych do tego utworu to satyryczny Środek przedstawienia krasomówstwa bogatej rosyjskiej szlachty i młodzieży studiującej za granicą. Z porównania powieści „Dym” z „Katedrą Najświętszej Marii Panny w Paryżu”. V. Hugo wynika jasno. że Turgieniew wykorzystał niektóre analogiczne środki: precyzyjny incipit czy panoptyczny styl karnawałowy, w którym podkreśla się szczególnie motyw korowodu masek. Uczestnicy rozmów, pełniących w powieści istotne kompozycyjne i semantyczne funkcje, są przeważnie stylizowani na marionetki. Wątek kulinarny istnieje tu raczej na zasadzie własnego przeciwieństwa — zatem znowu jako jeden że środków uzyskania efektów satyrycznych. Z podstawowym schematem karnawału łączy się ikoniczność opowieści. której dominantą staje się koronacja i późniejsza detronizacja króla karnawału Litwinowa, odkupionego przez własne cierpienie, zgodnie z chrześcijańskim modelem zadośćuczynienia i odrodzenia.