Time setting in J. R. R. Tolkien's "The Lord of the Rings"

Abstract

Celem niniejszego studium jest przedstawienie zmian zachodzących w wewnętrznych związkach strukturalnych współczesnej baśni literackiej. Założono, że baśń podlega procesowi rozwojowemu. Główną w nim tendencją jest połączenie tradycyjnych motywów i metod narracji z motywami i metodami, które są typowe dla innych gatunków literackich. Przedstawiona analiza Władcy pierścieni J. R. R. Tolkiena ma wykryć jedną z wielu dróg odejścia od ustalonej konwencji baśniowej. Wykrycie innych sposobów przełamywania tej konwencji wymagałoby, zdaniem autora, szerszych badań materiału historycznoliterackiego. W obecnym szkicu autor rezygnuje z omówienia dotychczasowego rozwoju baśni literackiej na terenie angielskim; badania swoje ogranicza też do najważniejszych zjawisk związanych z wybranym aspektem analizy. Aspekt ten to funkcja tła czasowego w zmienianiu cech gatunkowych baśni. W pierwszej części artykułu autor wskazuje na różnorodność motywów literackich u Tolkiena. Choć elementy baśniowe wyraźnie dominują w trylogii, kształtując świat przedstawiony, dało się także wykryć obecność elementów epiki bohaterskiej, mitów i powieści przygodowej. W porównaniu z tradycyjną baśnią zwraca zwłaszcza uwagę poszerzenie problematyki, stała troska o uprawdopodobnienie oraz użycie zarówno rozległego, epickiego opowiadania, jak i lirycznego opisu. W drugiej części studium stwierdzono, iż tło czasowe trylogii jest jednym z tych elementów, które nie są tworzone według konwencji baśniowej. Wyróżniono trzy kręgi czasu fabularnego: 1. czas rocznikarski, stworzony dzięki dodatkom A i B do właściwego tekstu trylogii i kształtujący system odniesienia, tło historyczne dla kręgu trzeciego; 2. czas baśniowy, pojawiający się we fragmentach opowiadań zamieszczonych w dodatkach iw powieści The Hobbit stanowiącej prolog do trylogii; 3. czas epicki, właściwy czas fabularny tekstu trylogii, oparty na historycznym tle czasu rocznikarskiego i baśniowego, związany konwencją tłumacza ze światem realnym, rozszerzony w perspektywę wieczności dzięki wybijającej się na plan pierwszy problematyce przemijania. Jak się zdaje, ukształtowanie czasu fabularnego w trylogii Tolkiena ma decydujący wpływ na zmiany zachodzące w gatunkowej konwencji baśni. Zmiany w wewnętrznych związkach strukturalnych przejawiają się w połączeniu baśniowych motywów z epicką konwencją tła czasowego i z taką metodą narracji, która łączy elementy epickiego opowiadania z liryzacją opisów. Wspomniane zjawisko związane też jest ściśle ze zmianami w problematyce, która dotyczy walki dobra ze złem zarówno w człowieku, jak i w świecie przedstawionym, porusza filozoficzne zagadnienia i na plan pierwszy wysuwa problem przemijania.