| dc.description.abstract | W literaturze XVII w. tak samo jak i na początku XIX w. pisarze ujmowali często rzeczywistość
pod dwoma albo wieloma postaciami i starali się wyrazić jej bezustanną zmienność i niepewność
wszystkiego, co człowieka otacza, oraz wszystkiego, co sam przeżywa albo odczuwa. Owa postawa
estetyczna oraz filozoficzna odbiła się w stylu literackim, bogatym w różnego rodzaju przenośnie,
często rozgałęzione, spiętrzone oraz przedłużone. Z założenia filozoficznego poetów obu epok wynikało
również, że przenośnie te oparte były często na kontrastach. Przenośnie te nie miały funkcji
ornamentu upiększającego opis literacki, ale stawały się podstawą wypowiedzi autora, w której
niekiedy — przede wszystkim u poetów romantycznych — zacierały się granice między snem a jawą,
między tęsknotą a jej urzeczywistnieniem itp. W poezji barokowej tak samo jak i romantycznej
spotykamy się często z obrazami wziętymi z podobnych dziedzin wyobraźni ludzkiej: życie mija jak
kwiat, który więdnie, ciało ludzkie jest tylko więzieniem, ludzkie tęsknoty podobne są do dymu itp.
Istnieje jednak pewna różnica między wyobraźnią barokową a romantyczną. Dla poety XVII wieku
niepewne jest życie ludzkie na świecie, natomiast śmierć stanowi nie tylko koniec życia ludzkiego,
ale również jego niepewności. Człowiek romantyczny nie miał wiary człowieka barokowego. Dla
niego śmierć nie jest momentem zmieniającym zasadniczo niepewność losu oraz bytu ludzkiego;
poeta romantyczny może mniej wierzył w Boga, ale mniej wierzył również w śmierć. Jego przenośnie
o przemijaniu wszystkiego, co jest ludzkie, nie kulminują i nie zatrzymują się na obrazie śmierci.
Wszystko, co raz istniało, istnieje dla poety romantycznego zawsze, niekiedy nawet w ramach wiary
w metempsychozę oraz palingenezę. Przenośnie romantyczne odbijające przemijanie wszystkiego,
co ludzkie, nie mają więc owego punktu kulminacyjnego jak przenośnie barokowe oparte na tych
samych motywach, ale przedstawiają się raczej jako niekończący się łańcuch zmian, który może
zawierać nawet więcej momentów kulminacyjnych. Różnice te odbijają się również w planie stylistycznym.
Poeta barokowy, wyrażający atmosferę niepewności, miał jednak poczucie prawdziwego
istnienia jednego, w czasie ograniczonego życia ludzkiego. Problemy owego życia były podstawą jego opisu literackiego. Wszystkie przenośnie wiązały się z ową podstawową rzeczywistością
i nabierały swego właściwego znaczenia w stosunku do niej. (Na przykład „dym” nie był prawdziwym
„„dymem”, ale tylko obrazem niepewności ludzkich uczuć itp.). Przenośnie barokowe nie
potrzebowały dalszego „wsparcia”, nie musiały się wyraźniej łączyć wzajemnie w ramach opisu
pośredniego. W poezji romantycznej natomiast opis rzeczywistości podstawowej nie był tak
jednoznaczny i nie stanowił takiego oparcia dla przenośni, jak w poezji barokowej. Z tego wynikało,
że poszczególne przenośnie romantyczne wyraźniej łączyły się jedne z drugimi, tworząc
często jak gdyby drugi, prawie równowartościowy plan opisu literackiego. Jeżeli poeci baroku
porównywali życie ludzkie do dymu, kwiatu, więzienia, dżumy itp., to zawsze jedyną treścią opisu
literackiego było Życie ludzkie, pokazane tylko w różnych aspektach. Natomiast jeżeli poeci
pierwszej połowy ubiegłego wieku porównywali życie ludzkie do morskiej fali, do piasku, do liści
na drzewie itd., to z jednej strony chodzi o obraz niepewności życia ludzkiego, ale z drugiej
strony również o obraz natury, której poszczególne elementy, uwzględnione w planie opisu
metaforycznego, wzajemnie się łączą i wywołują nową, konsekwentnie pokazaną rzeczywistość.
Jeśli poeta barokowy interpretował przemijanie świata przede wszystkim z punktu widzenia
filozoficznego (oraz religijnego) i ogólnoludzkiego, to w okresie romantyzmu pisarze zastanawiali
się wyraźniej nad historycznym oraz indywidualnie niepowtarzalnym obrazem przemijania świata.
2 tego wynika różna funkcja motywu ruin oraz motywu wspomnienia w poezji barokowej i romantycznej.
(Malarstwo barokowe potrafiło jednak oddać urok ruin oraz wspomnień, ewokowanych
lekturą listów; pod tym względem malarstwo barokowe bliższe jest wyobraźni romantycznej
niż poezja barokowa.)
Analogiczne różnice oraz podobieństwa pojawiają się również przy stosowaniu poszczególnych
motywów wspólnych dla poetów barokowych i romantycznych (np. w przenośniach opartych
na obrazie ptaka, wiatru, obłoku, odbicia w wodzie itp.). Chociaż podobieństwa między wyobraźnią
barokową a romantyczną są bardzo wyraźne, wydaje się, że poeci romantyczni częściej interpretowali
w poszczególnych obrazach świat z punktu widzenia wyjątkowej, niepowtarzalnej jednostki ludzkiej i jej przeżyć uczuciowych, natomiast poeci baroku starali się pokazać świat z punktu widzenia człowieka w ogóle i w naświetleniu filozoficznym. | pl_PL |
