The novel as an author - narrator - character pattern

Abstract

I. Konwencja punktów widzenia Treścią części pierwszej rozprawy jest zróżnicowanie punktu widzenia autora, narratora i poszczególnych postaci fabularnych w odniesieniu do zawartości dzieła. Autorom chodzi o podkreślenie rzeczywistego istnienia jedynie autora dzieła literackiego i uniknięcie nieporozumień wprowadzanych przez tak częstą animizację narratora i postaci. Wydaje się, że w badaniach literackich szczególnie istotne jest zróżnicowanie treści przedstawianych wprost przez autora w stosunku do treści wyrażanych przez niego za pośrednictwem narratora czy postaci. Jednym ze sposobów służących temu rozróżnieniu jest analiza elementów składniowo-stylistycznych dzieła i takich form wypowiedzi, jak dialog czy monolog charakterystyczny dla postaci; narracja, relacja, opis, czasem refleksja — formy typowo narratorskie, wreszcie komentarz odautorski lub inne odautorskie formy wypowiedzi wykraczające poza czas fabuły. Badania D. Hopensztanda, W. Kaysera, L. Edela oraz twórczość Melville'a, G. Kellera, K. Irzykowskiego, T. Manna, W. Gombrowicza służą tu jako argumenty. II. Konwencja ról Sposób, w jaki zostały czytelnikowi przedstawione treści powieściowe, zależy od postawy przybieranej przez autora w trakcie pisania. Są to jak gdyby role. Jest więc rola narratora; jest „wczuwanie” się autora bezpośrednio w postać, i to w zależności od sytuacji tej postaci, np. postać szczęśliwą, nieszczęśliwą itp.; jest „wchodzenie” w sytuację postaci za pośrednictwem narratora; jest wreszcie komentarz autora o przedstawionym przez niego temacie. Autorski dystans w stosunku do świata powieściowego jest szczególnie widoczny w powieściach warsztatowych, ponieważ zawartość tych powieści obejmuje nie tylko stwarzaną fikcję, ale jednocześnie i jej analizę. Ill Konwencja czasów "Tak punkty widzenia, jak i role przyjmowane kolejno przez autora różnią się od siebie m. in. w czasie. W związku z tym odróżnić należy dla powieści czasy inne niż czas jej pisania i czas czytania (np. przez różnych czytelników), a mianowicie czas rzeczywisty i czasy umowne. Przez czas rzeczywisty rozumiemy czas rzeczywistości obiektywnej, do której odnoszą się fakty powieści (nie dla wszystkich powieści czas ten da się określić). Czasy umowne to czasy istniejące wewnątrz powieści. W tym — czasy pozornie rzeczywiste: czas życia narratora oraz czas życia postaci związany z czasem akcji, a nadto czasy umowne narratora i postaci (np. czas zdarzeń we wspomnieniach). Powiązanie wszystkich wątków czy anegdot w powieściach ma charakter przyczynowo-skutkowy. Przykładem powiązań o charakterze przyczynowym jest Sen z Chłopca na lotnym trapezie W. Saroyana. Zdarzenia następują jedno po drugim nie tyle w chronologii występowania, co w kolejności pojawiania się ich w centrum uwagi bohatera. Przykładem powiązań nacechowanych zdecydowanym zmierzaniem do celu są powieści kryminalne, w których kolejność przedstawiania została uzależniona od kolejności pojawiania się w umyśle głównego bohatera minionych zdarzeń, jak i związków między nimi. Obie formy powiązań przyczynowo-skutkowych odbiegają od chronologicznego układu zdarzeń, dramatyzują bądź uliryczniają treści i w ten sposób uatrakcyjniają akcję.