Tragi-comedy or tragicomedy?

Abstract

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na istotną różnicę między dwoma typami dramatu objętymi wspólnym mianem tragikomedii. W jednym z omawianych przypadków tragi-komedią jest sztuka, w której do czynienia mamy z wymieszaniem konwencjonalnie ustalonych strukturalno-treściowych elementów tragedii i komedii, takich jak rodzaj stylu, dramatis personae, tematyka czy zakończenie. Przykładem jest tutaj szesnastowieczny utwór Roberta Greene'a Jakub IV, w którym obok protagonisty króla występuje funkcjonalnie co najmniej równorzędny partner — komiczny (w sensie „komediowy”) pasożyt Autekin, wzorowany na Gnathonie Terencjusza. Analogicznie rzecz się ma z grupą dworską i plebejską; sceny patetyczne przeplatają się z komicznymi; język oscyluje między wyrafinowanym białym wierszem a prostacką prozą. Sztuka zmierza kilkakrotnie w kierunku tragedii (np. pozorna śmierć Doroty, konflikt zbrojny między Jakubem a jej ojcem), zakończona jest jednak komediowym denouement. Zupełnie inną odmianą dramatu, również nazywaną tragi-komedią, jest utwór, w którym dwie jakości metafizyczne — tragizm i komizm — objawiają się jednocześnie, stapiając się w jakość nową, na tragizmie i komizmie zbudowaną, nie będącą jednak ich prostą sumą, ale związkiem wzbogaconym o szczególny rodzaj gorzkiej ironii. Ta ,„współczesna”” odmiana tragi-komedii egzemplifikowana jest w artykule przez Urodziny Stanleya Harolda Pintera, utwór, w którym język jest jednocześnie narzędziem zbrodni i źródłem bodźców komicznych, a tragiczne unicestwienie protagonisty ubrano w formę groteski. Relacja między obydwoma typami tragi-komedii jest analogiczna do relacji mieszaniny chemicznej, stosunkowo łatwo rozdzielnej, i związku chemicznego dwu pierwiastków, czyli nowej, homogenicznej całości.