Le Signe iconique dans les textes

Abstract

Znak ikoniczny jest to znak, którego cechą dominującą jest podobieństwo wobec przedmiotu oznaczanego. Język semiotyczny definiuje to podobieństwo jako częściową identyczność na płaszczyźnie opisów znaku i przedmiotu oznaczanego. Ikoniczność jest zagadnieniem podstawowym w całym systemie semiotycznym, a zwłaszcza w tych dyscyplinach, które zajmują się sztukami oglądowymi. W tekstach znak ikoniczny ma równie istotne znaczenie, które zresztą będzie tym większe, im głębiej będzie ukryte i bardziej nieoczekiwane. Odnosi się to przede wszystkim do tekstów o szczególnie sugestywnych właściwościach: do tekstów poetyckich, politycznych i reklam. Można nawet przypuszczać, że zwodnicza moc tych tekstów polega na obecności i konwergencji znaków ikonicznych wszelkich odmian. Według klasyfikacji zaproponowanej już przez Ch. S. Peirce'a można wyróżnić trzy rodzaje znaków ikonicznych: obrazy (ikony topologiczne), diagramy (ikony wykresowe) i przenośnie (ikony metaforyczne). Ikony pierwszego typu uwidaczniają się przede wszystkim w poezji konkretnej, drugiego — w tekstach, w których relacje i proporcje komunikują znaczenie dodatkowe (lub podstawowe). Ikoniczność metaforyczna jest jeszcze mało zbadana. Występuje ona wówczas, gdy drugi odpowiednik, zdenotowany pośrednio, przekracza barierę nieczytelności. W tym drugim odpowiedniku występuje pewien paralelizm względem pierwszego, oznaczonego bezpośrednio. Ten rodzaj ikoniczności łatwo rozpoznać na płaszczyźnie makrostrukturalnej: w alegoriach, przypowieściach itd.; trudniej — na płaszczyźnie mikrostrukturalnej. Celem niniejszego studium jest więc przedstawienie szeregu przykładów znaków ikonicznych, które występują głównie w tekstach literackich, ustosunkowanie się do niektórych hipotez związanych z pojęciem "znaku ikonicznego” oraz udowodnienie, że pojęcie to jest dla teoretyka literatury narzędziem badawczym niezwykle użytecznym. Z tej perspektywy rysuje się nadzieja, że badania nad ikonicznością w tekstach przyczynią się do zrozumienia pewnych mechanizmów manipulowania sumieniami w świecie, gdzie „konsumpcja” semiotyczna jest procesem stałym.