| dc.description.abstract | Życie i twórczość Johanna Wolfganga Goethego przypadła na okres tworzenia
się niemieckiej tożsamości narodowej, która na przełomie XVIII-go i XIX-go wieku -
między innymi pod wpływem wojen napoleońskich - przechodziła transformację od koncepcji
kulturowej jedności do politycznego nacjonalizmu. W czasie, gdy pod koniec ery
Napoleona młodzi pisarze niemieccy poddawali się skierowanej przeciw Francji fali
patriotycznego uniesienia i sławili w poezji narodowej wyższość niemieckości nad
wszelką obcością, wiekowy już wówczas Goethe stworzył cykl wierszy pod tytułem
Dywan Zachodu i Wschodu. Powstał on pod bezpośrednim wpływem przetłumaczonego
w 1814 r. na język niemiecki Dywanu Hafiza. Goethe odkrywa średniowieczną poezję
Wschodu i nadaje jej najwyższą artystyczną rangę. Stara się dorównać Hafizowi i -
nigdy nie zetknąwszy się z prawdziwym Islamem - twierdzi, iż sam jest muzułmaninem.
Wiadomo także, że inspiracją Dywanu Goethego była również miłość leciwego już
poety do młodej Marianny von Willemer, żony przyjaciela Goethego - ma być ona autorką
co najmniej kilku wierszy cyklu. Jednocześnie pisarz nie rezygnuje ze zwrotu ku
miłości homoseksualnej, ubranej w kamuflaż stosunku mistrza do ucznia.
Artykuł zadaje pytanie, czy możliwe jest, aby wieszcz narodowej literatury niemieckiej
odrzucił swe korzenie kulturowe i przejął wzorce orientu. Za podstawę teoretyczną
posłużyła koncepcja tożsamości postkolonialnej, rozwinięta przez Homi K. Bhabhę.
Według Bhabhy tożsamość nie jest trwałą i stałą wartością, lecz zmienia się z biegiem
czasu i pod wpływem różnych czynników: podlega procesowi 'negocjacji. Na podstawie
wybranych ksiąg Dywanu oraz konkretnych wierszy ukazano, że poeta, będący bohaterem
i jednocześnie podmiotem lirycznym cyklu, zmienia swoje tożsamości. Istotne jest
zarówno zakorzenienie w zachodniej (konkretnie niemieckiej) kulturze chrześcijańskiej,
jak'i w kulturze greckiego i rzymskiego antyku - jak wiadomo, w dotychczasowej twórczości
Goethego niezwykle ważnej - i wreszcie w nowo odkrytej sztuce orientalnej.
Jednocześnie zlewają się w jedność postacie poety i ukochanej, w Dywanie otrzymują
oni imiona Hatem i Sulejka, jednak nie ulega wątpliwości, że kryją się za nimi Goethe i
Marianne von Willemer. Ta koncepcja wielości przypomina rozwiniętą przez Bhabhę
teorię mimikry. W konsekwencji stworzył Goethe „trzecią przestrzeń”, w której Zachód
i Wschód wciąż się wzajemnie przenikają i żadna z kultur nie wydaje się dominować. | pl_PL |
