Utopie de la modernité, modernité de l'utopie: un dialogue entre Thomas More et Robert Musil

Abstract

Jednym z komunałów krytycznych podważających nowoczesność jest krytyka pojęcia utopii. Jeżeli przyjmiemy, iż owa krytyka jest całkiem uzasadniona w świetle katastrof utopijno-ideologicznych do których doszło w XX-tym wieku, pozostaje jednak pewien ważny aspekt utopii, którego chciano się pozbyć i przysłowiowo mówiąc „wylać go jak dziecko z kąpielą”. Chodzi mianowicie o zdolność wyobrażania sobie innego świata za pomocą fikcji. Celem artykułu jest wykazanie aktualności rygorystycznie zdefiniowanej utopii, stanowiącej w dalszym ciągu jeden z ważnych elementów nowoczesności. Dokonujemy w niniejszym artykule przeglądu ewolucji pojęcia i rodzaju utopii w ramach nowoczesności. Rozróżniamy utopie od form sąsiednich: raj, złoty wiek, tysiąclecia, szkicując równocześnie pewien przebieg historyczny utopii począwszy od Utopii More'a aż do dystopii dominującej w 20-tym wieku. Celem pełniejszego zrozumienia specyfiki dyskursu utopijnego proponujemy jego nową definicję, mającą ambicje wyjścia poza dotychczasowe opisy utopii natury głównie tematycznej (podróże, wyspy, społeczeństwa idealne...) Nasza definicja utopii opiera się na trzech parach opozycji konstytutywnych, które leżą u podstaw utopii: teoria/ fikcja; tetyczność/antytetyczność oraz monolog/dialog. Ten trzywymiarowy model dyskursu utopijnego posłuży nam jako podstawa do analizy dzieła, które pojawia się w historii na samym początku idei utopii i które równocześnie poprzez swój tytuł określa utopijny rodzaj literacki. Próbujemy mianowicie wykazać, iż obraz społeczeństwa istniejącego na wyspie Utopii pojawia się w pewnym monologu, który stanowi równocześnie część skomplikowanego dialogu o strukturze otwartej. „Dialogiczność „owego dialogu jest trudna do zrozumienia między innymi z powodu skomplikowanej struktury edytorialnej dzieła More'a. Staramy się wykazać, że utopia Utopii polega znacznie mniej na funkcjonalności modelu socjalno-politycznego, którego przedstawicielem jest dwuznaczna postać Rafaela Hythlodće, aniżeli na charakterze radykalnie dialogicznym koncepcji książki wydrukowanej, która się tamże pojawia. W następnej części artykułu dokonujemy czterowiekowego skoku ponad epoką nowoczesności, aby rzucić okiem na olbrzymią i nieskończoną powieść Roberta Musila Człowiek bez właściwości. Odwołując się do wyżej wspomnianych trzech par opozycji konstytutownych utopii, dokonujemy analizy złożonej struktury edytorialnej dzieła celem wykazania, iż „powieść” Musila, która tematyzuje i eksploatuje w sposób oczywisty pojęcie utopii, odpowiada całkowicie naszej definicji dyskursu utopijnego. Dochodzimy do konkluzji, iż w okresie nowoczesności, utopia, mimo tendencji do monologizmu, jest w dalszym ciągu „nowocześnie” aktualna w ścisłym tego słowa znaczeniu.