Estetyczne kategorie unikatowości i osobliwości oraz ryzyko ich użycia w kontekście aksjologicznym

Abstract

The main subject of the article are uniqueness and peculiarity – both as terms that function within the theoretical-aesthetic discourse and as words playing a significant role in everyday language. They are commonly use outside the context of aesthetics and philosophical reflection on art and overused by institutions carrying out tasks in the field of socio-cultural policy to promote events, phenomena and objects, even though both their etymology, semantics and linguistic pragmatics indicate that they are problematic. This is because there is a certain level of inherent judgement present in their lexical definitions, and they acquire additional evaluative value in different contexts. Moreover, based on dictionary definitions it can be seen that “uniqueness” and “peculiarity” are words functioning in a semantic family that poses a risk of blurring meanings. This in turn results in ambiguity in the aesthetic-normative evaluation of phenomena described by notions of uniqueness and peculiarity as terms functioning in the theoretical-aesthetic discourse. The analysis of word origins, the characterization of the normative potential of “uniqueness” and “peculiarity” as well as words related to them, and the emphasis on the role of the context in which they occur, juxtaposed with their basic meaning in selected modern languages, will highlight the key linguistic problems in everyday experience, but also to point to terminological issues significant from the point of view of specialist discourse

Artykuł jest poświęcony „unikatowości” i „osobliwości” – zarówno jako terminom, które funkcjonują w ramach dyskursu teoretyczno-estetycznego, jak i wyrazom odgrywającym istotną rolę w języku potocznym. Poza kontekstem estetyki i filozoficznej refleksji nad sztuką są one powszechnie wykorzystywane przez podmioty realizujące zadania z zakresu polityki społeczno-kulturalnej do promowania wydarzeń, zjawisk i obiektów, mimo iż zarówno ich etymologia, semantyka oraz pragmatyka językowa wskazują, że są problematyczne. Mają bowiem w swoje definicje leksykalne wpisane wartościowanie, a także nabierają dodatkowej wartości oceniającej w różnych kontekstach. Ponadto, bazując na słownikowych definicjach dostrzec można, że „unikatowość” i „osobliwość” są wyrazami funkcjonującymi w rodzinie semantycznej stwarzającej istotne ryzyko zatarcia znaczeń poszczególnych słów, czego efektem jest także niejednoznaczność w estetyczno-normatywnej ocenie zjawisk opisywanych za pomocą „unikatowości” i „osobliwości”, nawet jeśli ujmowane są ściślej, jako terminy naukowe funkcjonujących w dyskursie teoretyczno-estetycznym. Analiza źródłosłowów, charakterystyka normatywnego potencjału „unikatowości” i „osobliwości” oraz wyrazów, które są im pokrewne, a także podkreślenie roli kontekstu, w jakim występują, zestawiona z podstawowym ich znaczeniem w wybranych językach nowożytnych, pozwoli uwidocznić kluczowe problemy językowe w doświadczeniu potocznym, ale również wskazać istotne z punktu widzenia zagadnień specjalistycznych różnice terminologiczne.