Rozwój historyczny podłódzkich miast-ogrodów na przykładzie Miasta-Lasu Kolumny

Abstract

Rodowód miast-ogrodów okolic Łodzi, zwanych często miastami- -lasami, wywodzi się z XIX-wiecznej koncepcji garden-city brytyjskiego planisty Ebenezera Howarda. Powstała ona w czasach postępującej industrializacji, która przyciągając ludność do miast, doprowadziła do ich przeludnienia oraz znaczących problemów związanych z mieszkalnictwem, warunkami bytowymi, sanitarnymi, epidemiami. Idealne miasto-ogród miało stanowić samodzielną, niezależną jednostkę założoną na planie koła, na terenach zielonych. Rozplanowane w formie układu współśrodkowych okręgów, z szerokimi promieniście odchodzącymi alejami, z najważniejszymi obiektami użyteczności publicznej w części centralnej oraz oddzielnie położoną dzielnicą przemysłową, miało być zamieszkane przez ograniczoną liczbę mieszkańców (ok. 32 tys.). Obszary zewnętrzne miasta przeznaczono na strefę rolniczą, resztę pod zabudowę mieszkaniową i obiekty towarzyszące, wtopione w ogrody, parki i zieleń rekreacyjną. W Polsce koncepcją miast-ogrodów zainteresowano się w pierwszej dekadzie XX w. Od 1913 r. powstawały już pierwsze projekty miast- -ogrodów m.in. w okolicach Warszawy, Wrocławia, Katowic, Częstochowy. Do Łodzi idea Howarda dotarła w okresie międzywojennym wraz ze wzrostem zainteresowania strefą podmiejską, z przeznaczeniem na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. W tym okresie powstało tu kilka miast-ogrodów. Z uwagi na ich lokalizację, na obszarach zalesionych, często nazywano je miastami-lasami. Zaliczamy do nich m.in. Miasto- Las Kolumnę, Tuszyn-Las, Miasto-Ogród Sokolniki oraz Łagiewniki. Jednak realizacja koncepcji miast-ogrodów w okolicach Łodzi w znacznym stopniu odbiegała od wizji Howarda. Tu często, miejsce ambitnych, humanitarnych planów angielskiego planisty zastąpiły dążenia do stworzenia luksusowych i dochodowych letnisk podmiejskich. Z precyzyjnie sformułowanych założeń określających idealne miasto-ogród, podczas realizacji projektów podłódzkich miast-lasów przeszczepiano jedynie kilka, m.in. lokalizację osiedli w zdrowym i przyjaznym otoczeniu oraz wybrane rozwiązania planistyczne (głównie plac centralny z promieniście odchodzącymi od niego ulicami), czego przykładem jest Miasto-Las Kolumna. Należy zatem podkreślić, iż miasta-ogrody okolic Łodzi były jedynie modyfikacją wizji Howarda. Jednak mimo ewolucji, jaką idea miast-ogrodów przeszła na naszym gruncie, jej efekty trwale zapisały się w krajobrazie kulturowym podłódzkich miast-lasów, a ochrona i odnowa ich materialnego dziedzictwa powinna być współcześnie sprawą wiodącą.