Liczebność i rozmieszczenie mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce w 2002 roku a wcześniejsze szacunki

Abstract

W roku 2002, miał miejsce w Polsce Narodowy Spis Powszechny (NSP), w trakcie którego, po raz pierwszy od kilkudziesięciu lat, zadawano pytania dotyczące narodowości i „języka używanego w domu”. Kilka tygodni przed spisem przedstawiciele poszczególnych mniejszości, zwłaszcza członkowie władz głównych organizacji mniejszości, powszechnie krytykowali umieszczenie pytania o narodowość w formularzu spisowym. Argumentowali, że członkowie mniejszości będą się obawiać oficjalnie zadeklarować własną, odmienną tożsamość narodową, przez co wyniki spisu będą niewiarygodne, zaniżą rzeczywistą liczebność poszczególnych mniejszości. Wydaje się, że zastrzeżenia wysuwane przez przywódców organizacji mniejszości, wynikały głównie z obawy przed ujawnieniem rzeczywistej liczby świadomych swej narodowej odrębności Ukraińców, Niemców, Białorusinów, Litwinów, Czechów, Słowaków, Żydów i przedstawicieli innych grup narodowych. Przed spisem nie można było precyzyjnie odpowiedzieć na pytanie o liczebność mniejszości narodowych w Polsce. Dane były wyłącznie orientacyjne, nie weryfikowane od lat, a szacunki, zwłaszcza podawane przez poszczególne organizacje mniejszości, w świetle wyników badań socjologicznych i geograficznych, wydawały się często zdecydowanie zawyżone. Pomimo bardzo dużej liczby publikowanych w ostatnich latach opracowań dotyczących struktury narodowościowej Polski, szacunki dotyczące liczebności poszczególnych mniejszości bardzo istotnie się od siebie różniły albo były zawarte w szerokich przedziałach, co ograniczało ich wiarygodność oraz wartość poznawczą. Było to w głównej mierze konsekwencją obiektywnych i subiektywnych problemów w badaniach kwestii etnicznych, stosowania przez naukowców różnych metod badawczych i kryteriów przynależności do mniejszości, zróżnicowanej rzetelności i reprezentatywności badań. Konfrontacja oficjalnych wyników NSP z dotychczasowymi szacunkami okazała się dla wielu działaczy narodowościowych niezwykle bolesna, a dla wielu naukowców zapewne zaskakująca. Jednak głównym celem spisu nie było tworzenie rzeczywistości, lecz jej opisanie. Był on jednocześnie pewnego rodzaju „egzaminem” ze stopnia poczucia świadomości narodowej i w pewnym sensie wykazał natężenie procesów asymilacyjnych, polonizacyjnych wśród poszczególnych mniejszości.