Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe
Streszczenie
Przedmiotem pracy jest Podlasie oraz przebiegające przez jego terytorium pogranicze
narodowościowo-wyznaniowe – wraz z jego specyficznymi cechami, przemianami,
zróżnicowaniem i zasięgiem. O wyborze tego regionu, jako obszaru badań z zakresu geografii
politycznej, dotyczących problematyki pograniczy etniczno-religijnych, zadecydowała jego
niezwykła różnorodność i specyfika.
Podlasie jest krainą historyczno-geograficzną, która przez stulecia pełniła funkcję
pogranicza zarówno politycznego – pomiędzy Polską, Rusią i Litwą – jak
i narodowościowego, gdzie dochodziło do przenikania się etnosu polskiego, litewskiego,
białoruskiego i ukraińskiego. To z kolei determinowało kształtowanie się bardzo trwałej strefy
pogranicza religijnego, językowego i kulturowego.
Podlasie należy współcześnie do najbardziej zróżnicowanych pod względem
narodowościowym obszarów Polski. Jest to zarówno pogranicze państwowe pomiędzy Polską
i Białorusią, jak i wewnętrzne pogranicze etniczne, religijne, językowe i kulturowe. Narodem
dominującym na tym obszarze są Polacy, jednak zamieszkujący tu Białorusini, Ukraińcy,
Litwini, Tatarzy, Cyganie, Ormianie, Rosjanie, Karaimi, tworzą prawdziwą mozaikę
narodowościową, religijną, językową i kulturową.
Charakterystyczną cechą struktury narodowościowej współczesnego Podlasia jest
przemieszanie etniczne ludności oraz brak wyraźnych granic pomiędzy poszczególnymi
grupami narodowymi. Na Podlasiu – szczególnie na północ od Bugu – nadal występują
szerokie strefy przejściowe, w których mieszka obok siebie ludność różnych narodowości,
wyznań i języków. Precyzyjne i jednoznaczne, a zarazem obiektywne, rozgraniczenie tych
społeczności jest bardzo trudne, a często wręcz niemożliwe. Jest to utrudnione przede
wszystkim przez częsty brak stereotypowej zależności pomiędzy deklarowaną narodowością
a językiem ojczystym czy wyznaniem. Niejednokrotnie przynależność religijna jest
istotniejszym elementem różnicującym niż przynależność narodowa. Wśród społeczności
Podlasia nadal zachodzą procesy, w konsekwencji których zmienia się struktura
narodowościowa. Dotyczy to głównie ludności prawosławnej, której część ulega polonizacji,
a pewna grupa także swoistej rerutenizacji. Ponadto nadal znaczna część mieszkańców
Podlasia – zwłaszcza na terenach wiejskich – głównie z powodu niechęci do samookreślenie
się lub niewielkiej świadomości odrębności etnicznej, unika bezpośredniej deklaracji
narodowościowej, określając się jako „tutejsi”. Wszystkie te elementy istotnie utrudniają obiektywne, a zarazem jednoznaczne,
rozgraniczenie poszczególnych społeczności etniczno-religijnych Podlasia. Jednocześnie
czynią ten obszar fascynującym polem badawczym dla wielu dyscyplin naukowych, w tym dla
geografii politycznej, która dzięki umiejętności badania zjawisk w kontekście przestrzennym
i czasowym ułatwia poznanie i zrozumienie wzajemnych relacji czynników politycznych,
demograficznych, społecznych i kulturowych. Ponadto wyniki badań są cenne nie tylko z
poznawczego punktu widzenia – również ze względu na współczesną dynamikę zachodzących
na Podlasiu przemian narodowościowych, religijnych, społecznych, kulturowych, które w
dalszym ciągu kształtują przebiegające przez ten obszar różnego rodzaju pogranicza.
Collections
Z tą pozycją powiązane są następujące pliki licencyjne: