U źródeł mitu o dobrym cesarzu. Przyczynek polsko-węgierski

Abstract

W tradycyjnej kulturze chłopskiej podstawową i najczęściej jedyną drogą przekazywania wiedzy o przeszłości, była transmisja ustna. Ograniczała ona możliwość retrospekcji i w zasadzie nie pozwalała sięgnąć w przeszłość dalej niż na trzy, cztery pokolenia. Dłuższe trwanie w pamięci zbiorowej mogły mieć jedynie wydarzenie szczególnie doniosłe, które w istotny sposób wpłynęły na życie wiejskiej zbiorowości. Znajdującą odbicie w folklorze wiedzę o przeszłości można podzielić na dwie kategorie. Pierwsza obejmowałaby relacje o charakterze legendarnym, baśniowym, druga – odwoływałaby się do takich wydarzeń z przeszłości, których prawdziwość w warstwie historycznej jest możliwa do zweryfikowania. Przekazy, głównie opowiadania, należące do drugiej kategorii, nie cieszyły się nigdy dużą popularnością wśród folklorystów, zdecydowanie faworyzujących „bajki magiczne”, a więc opowieści wierzeniowe, anegdoty, dające szerokie pole do badań stricte folklorystycznych, bądź literackich. Od przekazu „ludowego” o charakterze historycznym stronili też historycy, wyżej sobie ceniąc źródła pisane, zwłaszcza aktowe. Z kolei dla socjologów przekaz folklorystyczny bywał materiałem przydatnym do rozważań nad świadomością, czy też tożsamością kulturową, w których nie było konieczności orzekania o prawdzie bądź fałszu w treści samego przekazu.