Performatywny wymiar studiów o niepełnosprawności: badania na pograniczu nauk społecznych, humanistyki i sztuki

Abstract

Celem prezentowanego tekstu jest przedstawienie teoretyczno-metodologicznych aspektów badania społeczno-kulturowego fenomenu, jakim jest (nie)pełnosprawność w kontekście krytycznie zorientowanych badań na pograniczu nauk społecznych, humanistyki i sztuki. Związek między kulturą, wiedzą, performatywnymi praktykami wytwarzania rzeczywistości społecznej a naukami społecznymi (przede wszystkim antropologią, socjologią, etnografią), ma długą i bogatą tradycję, a w ostatnich latach rozwijają się nowe podejścia i nurty badawcze koncentrujące się wokół transdyscyplinarnych kategorii związanych z rasą, płcią, etnicznością, seksualnością, a także (nie)pełnosprawnością. Wytyczają one nowe pola badawcze i nowe możliwości interpretacji zjawisk społecznych, stanowiąc swego rodzaju krytyczny komentarz rzeczywistości i eksperymentalne laboratorium życia społecznego. Jednym z takich interdyscyplinarnych obszarów są, rozwijające się intensywnie od lat 80. XX w., studia o niepełnosprawności, a zwłaszcza ich krytycznie zorientowany nurt w postaci Critical Disability Studies (Goodley 2014). W ich kontekście performatywność można postrzegać jako siatkę dyfrakcyjną, która nałożona na zjawisko (nie)pełnosprawności, pozwala przyjrzeć mu się w rozproszeniu wynikającym ze skrzyżowania różnych teorii i podejść, przede wszystkim feminizmu, teorii queer, badań nad nauką, studiów kulturowych i krytycznej teorii społecznej (Haraway 1998, 2008; Latour 2010; Barad 2007, 2012). W artykule przedstawiono wybrane metodologie, inspirowane głównie filozofią tzw. nowego realizmu: metodę ontologicznego opowiadania (storytelling) oraz metodę kartograficzną, ich kontekst teoretyczny oraz znaczenie dla badania problematyki badania (nie)pełnosprawności, a także przykłady realizowanych w Polsce badań performatywnych na pograniczu sztuki i niepełnosprawności (autobiograficzny performans tożsamościowy i performans społecznego oporu).