Poetyka sagi rodzinnej w literaturze polskiej XXI wieku w perspektywie genologii kulturowej

Abstract

Głównym celem dysertacji jest redefinicja gatunku sagi rodzinnej – skonfrontowanie najnowszych reprezentacji literackich z modelem sagi i rozszerzenie definicji tak, by otwierała się na kulturową ewolucję gatunku. Dysertacja obejmuje materiał badawczy w postaci dwunastu powieści i jednego zbioru opowiadań o tematyce rodzinnej. Podstawę metodologiczną stanowi genologia kulturowa, która pozwala rozszerzyć perspektywę literaturoznawczą o wątki z dyscypliny nauk o kulturze i religii. Część pierwsza to teoretyczne wprowadzenie zawierające zarys genologii kulturowej, historię gatunku sagi oraz zarys obrazu rodziny w kulturze, w tym w literaturze polskiej. Analityczną część rozprawy otwiera wprowadzenie dotyczące arcynarracji rodzinnej. Analizowane są utwory literackie o tematyce rodzinnej z dwóch grup sag. Pierwsza, określona jako sagi powieściowe konwencjonalne, obejmuje popularne kobiece sagi powieściowe: Małgorzaty Kalicińskiej, Ałbeny Grabowskiej oraz Ewy Madeyskiej, które w znacznym stopniu kontynuują tradycyjną linię gatunku. Do drugiej grupy, sag powieściowych kontestacyjnych, należą utwory polemizujące z tradycyjnym modelem sagi: "Piaskowa Góra" Joanny Bator, "Włoskie szpilki" i "Szum" Magdaleny Tulli, "Chochoły" Wita Szostaka oraz "Saturn" Jacka Dehnela. Analiza wskazanych reprezentacji literackich pozwala pokazać dwie drogi ewolucji gatunku. Pierwsza stanowi kontynuację tradycyjnego modelu sagi rodzinnej, najpopularniejszego w końcu XIX i na początku XX wieku – należące do niej reprezentacje literackie (sagi konwencjonalne) zachowują wierność wypracowanemu wówczas modelowi rodziny i powielają większość elementów z zakresu poetyki. Na drugiej drodze rozwoju sagi znalazły się utwory (sagi kontestacyjne), które czerpią z tradycji genologicznej, ale jednocześnie dokonują jej krytycznej reinterpretacji. Ostatnia część dysertacji zawiera propozycję wprowadzenia dla takich reprezentacji sag rodzinnych terminu „antysaga”, dotąd niefunkcjonującego w dyskursie naukowym w sposób uporządkowany i niemającego definicji.

The main purpose is to redefine the family saga genre – the latest literary representations were confronted with the saga model that functions in the literary genology; the definition was expanded in order to open it up to the cultural evolution of the genre, not only in the field of subject but also poetics. It includes analysis of twelve novels and one set of short stories. In this research the cultural genology, in which there are elements of cultural studies serves as a key methodology. The first part is a theoretical introduction to cultural genology (the history of the saga, the image of the family in culture…). The analytical part begins with an introduction on the family narrative. Analyzed family sagas are divided into two groups: conventional and contentious. The first group includes so-called popular female saga: by Małgorzata Kalicińska, Ałbena Grabowska, Ewa Madeyska, which continue the traditional line of the genre. The second group includes works that argue against the traditional saga model: by Joanna Bator, Magdalena Tulli, Wit Szostak, Jacek Dehnel. The analysis of the literary representations shows two ways of evolution of the genre. The first one is a continuation of the traditional family saga model. They are also based on the same elements of poetic structure. Literary works from the second group of sagas refer to the genological tradition, but at the same time they serve as its critical reinterpretation. The last part of the dissertation introduces the term "anti-saga" for such representations of family sagas.