Energia tekstu. Przeciwko krytyce etycznej

Abstract

The article is a philippic aimed against so-called ethical criticism and the aesthetic attitude in literary studies. At the same time, however, its purpose is also to defend the autonomy and self-contained value of artistic works, which are devastated by miscellaneous “etisms”. The article fits squarely into the more clearly visible, within literary studies, departure from ethical research and return to the text as such, which stems from the recognition that ethics (in plural, since there is no universal moral philosophy) are, after all, ideologies and, in their logic, only impose stipulated ideas upon others. And this is an extraordinary paradox, when noble assumptions turn out to be inconsistent with their implementations. Surprisingly, with each ethical reading, an artistic text becomes the weaker one, less significant and even unimportant. Naturally, the choice of aesthetics is always subject to accusations. And it may also be considered as an ethical choice, i.e. ideological in its nature. After all, even Malevich’s white square was once regarded as unethical since it was argued that such works, through denial of participation, support power systems which are considered (not for all) to be evil. What can one say to that? Maybe that no case is known when aficionados of abstract painting wished to adapt, forbid, force or impose something upon those who prefer different types of paintings or dislike any kinds of painting at all. The situation is different when it comes to ethicists, as we can see in everyday life. They usually have only one opinion – their own. And therefore, this article is not aimed at imposing anything upon anybody.

Artykuł jest filipiką skierowaną przeciwko tak zwanej krytyce etycznej oraz etycznemu nastawieniu w badaniach literaturoznawczych. Jednocześnie jego celem jest obrona autonomii i samoistnej wartości dzieł artystycznych, dewastowanych przez rozmaite etyzmy. Wpisuje się on w coraz wyraźniejszy we współczesnym literaturoznawstwie odwrót od badań etycznych i powrót do tekstu jako takiego. Jest to wynikiem rozpoznania, że etyki (w liczbie mnogiej, nie ma bowiem etyki uniwersalnej) to ostatecznie ideologie i swej logice są jedynie narzucaniem określonych idei innym. Jest to niesamowity paradoks – szlachetne założenia stają się niezgodne ze swymi realizacjami. Co zaskakujące, w takim, etycznym, odczytaniu każdorazowo tekst artystyczny staje się tym słabszym, mniej istotnym, wręcz – nieważnym. Oczywiście wybór estetyki zawsze jest narażony na zarzuty. Sam może być uznany za wybór etyczny, zatem ideologiczny. W końcu nawet biały kwadrat Malewicza został uznany za nieetyczny, ponieważ takie prace, jak dowodzono, poprzez odmowę uczestnictwa wspierają systemy władzy uznawane przez (nigdy wszystkich) za złe. Co na to można odpowiedzieć? Może to, że nie jest znany przypadek, by zwolennicy malarstwa abstrakcyjnego chcieli tym, którzy wolą malarstwo inne lub nie lubią obrazów w ogóle, coś nakazać, coś zakazać, do czegoś zmusić, coś odrzucić, coś przyjąć. Inaczej – obserwujemy to w codziennym doświadczeniu – z etykami. Ci najczęściej mają jedną rację – swoją. Dlatego ten tekst niczego nikomu narzucić nie pragnie.