Sprawiedliwość okresu przejściowego (transitional justice) w prawie międzynarodowym - ze szczególnym uwzględnieniem praw ofiar poważnych naruszeń: do sprawiedliwości, do prawdy i do naprawy

Abstract

Czy prawo międzynarodowe może stać się orężem dla ochrony praw ofiar pokrzywdzonych przez długoletnie, często masowe, strukturalne naruszenia w wyniku działania rządów autorytarnych lub przeżywających traumę związaną z brutalną wojną, niejednokrotnie sąsiada z sąsiadem, rozrywającej nie tylko społeczne, ale i nieraz rodzinne więzi? Czy można „opisać przeszłość” przy użyciu narzędzi typowo prawniczych, pozostawiając choć na chwilę na uboczu instrumenty charakterystyczne dla nauki historii, czy nauk politycznych? Wreszcie, czy prawny wywód dotyczący rozliczania zbrodni przeszłości może spowodować „odpolitycznienie” debaty w poszczególnych państwach zmagających się ze swoim niełatwym dziedzictwem? Wszystkie te pytania odnoszą się bezpośrednio do pojęcia sprawiedliwości okresu przejściowego (transitional justice), niezwykle dynamicznie rozwijającej się dyscypliny wiedzy, ale i przede wszystkim działań praktycznych czerpiących bezpośrednio z nauk prawnych, w tym prawa międzynarodowego, nauk historycznych, politycznych, społecznych, czy nawet psychologicznych. To nauka, która próbuje znaleźć odpowiedź na problemy społeczeństw przekształcających się. Społeczeństw znajdujących się w trudnym „okresie przejściowym” pomiędzy rządami władzy opresyjnej a demokracją lub pomiędzy wojną a pokojem. Co więcej, jak się wydaje, najważniejszym punktem odniesienia w okresie przejściowym powinny stać się ofiary naruszeń – to jak najszersze zapewnienie realizacji prawnych i społecznych oczekiwań najbardziej pokrzywdzonych oraz ich upodmiotowienie w procesie wdrażania sprawiedliwości dziejowej gwarantuje rzeczywiste powodzenie procesu transformacji i ostateczne „przepędzenie demonów przeszłości”.