Kontemplacja i ekspresja – Śakuntala Kalidasy według Jerzego Grotowskiego

Abstract

Zrealizowana przez Jerzego Grotowskiego w Teatrze 13 Rzędów, już ponad 50 lat temu, Śakuntala Kalidasy przeszła do historii nie tylko jako kolejna z zachodnich scenicznych wersji tego słynnego dramatu indyjskiego, ale przede wszystkim jako wyznacznik poszukiwań teatralnych oraz poszukiwań nowego paradygmatu techniki aktorskiej prowadzonych przez zespół Grotowskiego. Zarówno sposób opracowania oryginalnego tekstu Kalidasy (Prolog zawierający mantry śiwaickie, redukcja akcji do wątku miłosnego, dwuczęściowy – odnoszący się do doświadczenia zmysłowego i metafizycznego – układ akcji, trójdzielny układ każdej z tych części, włączenie do tekstu scenicznego fragmentów Manusmryti i Kamasutry oraz pieśni i recytacji skierowanych do Śiwy), jak i sposób realizacji scenicznej (organizacja przestrzeni wokół Śiwa lingam, układ enviromentowy) oraz technika gry aktorskiej wskazują na świadome odwołania Grotowskiego do indyjskiej tradycji śiwaickiej, do tantrycznej koncepcji tańca Śiwy i Parwati. W wizji Grotowskiego dominuje, jak się wydaje, zamysł wyrażenia i doświadczenia poprzez teatr transformacji subiektywności (postaci, aktora i widza) – z czasowej w transcendentalną, z psychologicznej w ekstatyczną. Wydaje się również, że właśnie tak rozumiana dynamika transformacji stała się osią koncepcji „rytuału laickiego” oraz późniejszych realizacji teatralnych Grotowskiego, które z punktu widzenia historii wyznaczyły model nowej konwencji teatralnej.

Kalidas’s Sakuntala, which was presented by Jerzy Grotowki in the Theatre of 13 Rows nearly fifty years ago, has entered history not only as one of successiveWestern stage versions of this famous Indian drama, but primarily as a benchmark of Grotowski’s troupe’s theatrical exploration and examination of a new paradigm of acting technique. Both the manner of developing Kalidas’s original text (the prologue containing the Shiva mantra, the reduction of the action to the love story, the bipartite structure of the action — reflecting sensual and metaphysical experience — the tripartite structure of each of these parts, the addition to the play’s script of fragments from the Manusmriti and Kamasutra and songs and a recitation addressed to Shiva), as well as the manner of staging (the spatial organisation around a Shiva lingam, the environmental space) and the acting technique indicate Grotowski’s conscious reference to Indian tradition related to Shiva, and to the tantric conception of the dance of Shiva and Parwati. It would seem that in Grotowski’s vision the intention of expressing and experiencing a transformation, through theatre, of subjectivity (the character, the actor and the spectator) from temporal to transcendental, psychological to ecstatic, is dominant. It would also seem that the dynamic of such a transformation was central to the concept of ‘secular ritual’ and to Grotowski’s later theatre productions, which from the viewpoint of history designated a new theatrical convention.