Aspetti stilistici dell'analisi dell'eufemismo

Abstract

Zjawiska tabu językowego i eufemizmu są przedmiotem zainteresowania semantyki i stylistyki, ale z racji swego występowania na płaszczyźnie parole, a więc w określonych sytuacjach psycho- i socjologicznych, wymagają również analizy z psycho- i socjolingwistycznego punktu widzenia. Tabu językowe jest oczywiście tylko jedną z form tabu, które oznacza ogólnie zakaz społeczny. Eufemizm jest w tym .kontekście reakcją nadawcy, który spośród środków, jakimi dysponuje dany system językowy, wybiera formę zastępczą, społecznie akceptowaną. Eufemizm jako zjawisko ściśle powiązane z konkretną rzeczywistością najlepiej jest badać w ramach jednego lub kilku języków, co zresztą nie wyklucza możliwości wyciągania ogólniejszych wniosków. Zastępcze środki, do jakich ucieka się w sytuacji tabu mówiący, nie mają zwykle stałego charakteru eufemizmu, a nabierają go w określonych sytuacjach. Klasyfikacja ich powinna być oparta na strukturze języka i obejmować środki fonologiczne i fonetyczne, leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne i składniowe, które złożyłyby się na "emotywną gramatykę eufemizmu". Eufemistyczne złagodzenie wypowiedzi często posługuje się uogólnieniem, upiększeniem i nobilitacją pojęcia, jednak z funkcjonalnego punktu widzenia jest ono pełnym synonimem wyrażenia, jakie zastępuje, tzn. pełni wszystkie jego funkcje semantyczne i syntaktyczne. Podstawowym mechanizmem tworzenia eufemizmów są metafory i metonimie, dużą rolę odgrywają jednak również środki pozajęzykowe (gesty, mimika, ton wypowiedzi). Na uwagę zasługuje wreszcie zjawisko "pleonazmu eufemistycznego", służącego wzmocnieniu i odnowieniu eufemistycznego znaczenia zleksykalizowanych już form.