Сложные пути польско-советских отношений в годы второй мировой войны

Abstract

Rozwój stosunków polsko-radzieckich określały przede wszystkim działania dyplomatyczne i wojskowe Związku Radzieckiego. Brzemienny w skutkach okazał się pakt Ribbentrop-Mołotow, stanowiący zaprzeczenie oficjalnych zasad polityki zagranicznej ZSRR, gwałcący układy z Polską, niezgodny z prawem międzynarodowym. Władze radzieckie prowadziły antypolską politykę zarówno na arenie międzynarodowej, jak i w stosunku do obywateli polskich na zajętych kresach Rzeczypospolitej. Przełom, jaki w stosunkach polsko-radzieckich dokonał się w 1941 r., był potrzebny obu stronom. Tworzona w ZSRR Armia Polska stanowiła dla władz radzieckich niewygodną i niewiarygodną siłę. Konkurencją dla politycznego oddziaływania ambasady polskiej w ZSRR stała się od 1942 r. grupa komunistów polskich skupionych wokół „Nowych Widnokręgów”. Polemiki i oświadczenia, wymieniane na przełomie lat 1942/1943 między rządami Polski i ZSRR na temat przynależności państwowej obszarów zajętych po 17.09.1939 r. nieuchronnie prowadziły do kryzysu. Pretekstu do zerwania dostarczyła stronie radzieckiej sprawa katyńska. Okres ten zadecydował ostatecznie o tym, że rząd ZSRR postawił w sprawie polskiej na komunistów skupionych w Związku Patriotów Polskich i w PPR. Oni też objęli władzę w powojennej Polsce w rezultacie porozumienia ze Stalinem w lecie 1944 r. Zasadniczy zwrot w stosunkach polsko-radzieckich znalazł formalny wyraz w układzie z 21.04.1945 r. Sojusz ten nie usunął jednak historycznych zaszłości, do których dochodziły nowe urazy. Realnie patrząc, nie było możliwe, aby wówczas stosunki polsko-radzieckie opierały się na zasadzie równości i suwerenności.