Intimations of Mortality in the Fiction of Daniel Defoe: A Description of the Marginal
Streszczenie
Chcąc umieścić narodziny powieści angielskiej w kontekście postawy wobec spraw ostatecznych
i literackich konwencji przedstawiania śmierci należy zauważyć, że powstaje ona pomiędzy
dwiema tradycjami przesyconymi motywami śmierci i zadumą eschatologiczną. Powieść
angielska powstaje po dramacie doby Elżbietańskiej i okresu Restauracji oraz poezji metafizycznej,
w których bardzo silne są echa średniowiecznych motywów Dance Macabre, memento śmierci
i przeświadczenia o marności ludzkiej egzystencji. Wkrótce po narodzinach powieści angielskiej,
w drugiej połowie XVIII w. obserwujemy powstanie tendencji literackich prowadzących do
rozpowszechnienia się w Anglii tzw. poezji cmentarnej, przesyconej utrzymanymi w elegijnym
tonie rozważaniami o śmierci; natomiast dalszy etap rozwoju powieści, epoka wiktoriańska,
wyróżnia się nadmiernym wręcz zamiłowaniem do przedstawiania scen śmierci. W twórczości ojca powieści angielskiej, Daniela Defoe, która przypada na okres pomiędzy
tymi tradycjami, rozważań nad śmiercią w znaczeniu eschatologicznym prawie nie ma. Bohaterzy
jego utworów nie boją się śmierci, rozumianej jako fizjologiczny proces umierania. Ponieważ
jednak prowadzą oni występny tryb życia, i są świadomi popełnionych grzechów, stają w obliczu
ogromnego lęku przed śmiercią oznaczającą początek życia pozagrobowego. Lęk przed kresem jest
lękiem grzeszników, uświadamiających sobie skutki nieuporządkowania życia wewnętrznego. Śmierć
wspomniana jest więc jedynie w kontekście strachu jaki wywołuje. Świadomość końca, zagrożenia
jakie przynosi ze sobą śmierć, powstaje u bohatera najczęściej gdy sam staje w jej obliczu.
Najbardziej trwały ślad, często prowadzący do odnowy moralnej bohatera, wywołuje bliskość
śmierci spowodowana ciężką chorobą; tak dzieje się w przypadku Robinsona Crusoe.
Śmierć bliskiej osoby, męża lub kochanka, przedstawiona jest głównie w kontekście zmian
sytuacji materialnej jakie ze sobą przynosi: sam fakt śmierci jest więc wspomniany zaledwie
w kilku słowach - dokładniejszej analizie poddany jest testament.
Collections