Amulety, talizmany, ofiary zakładzinowe i inne materialne świadectwa wykorzystywania magii przez średniowiecznych mieszkańców ziem polskich

Abstract

The article attempts to point out two categories of medieval monuments that are associated with magical activities by archaeologists. This interpretation is possible in two cases. Firstly, these are things that were not necessary in everyday life, hence their role is difficult to determine. Objects considered as amulets or talismans, figurines, rattles, specific containers and masks are discussed here. Another category of monuments considered to be related to magical activities are those that do not differ from those used in everyday activities, but their finding in specific stratification systems indicates their use for magical, most often apotropaic, purposes. Particularly noteworthy here are items considered as foundation offerings and items of natural origin, such as belemnites or stone and flint tools from earlier eras, which were stored in houses or placed in the walls or under the floors of buildings. Such objects were called “thunderstones” (Latin: ceraunie).

W artykule podjęto próbę wskazania na dwie kategorie średniowiecznych zabytków, które przez archeologów łączone są z działaniami magicznymi. Interpretacja taka możliwa jest w dwóch przypadkach. Po pierwsze, są to rzeczy, które nie były konieczne w codziennym życiu, stąd ich rola jest trudna do określenia. Tutaj omówione zostały przedmioty uważane za amulety czy talizmany, figurki, grzechotki, specyficzne pojemniki czy maski. Inną kategorią zabytków uznawanych za powiązane z działaniami magicznymi są te, które nie różnią się wprawdzie od wykorzystywanych w codziennych zajęciach, jednak ich odnalezienie w specyficznych układach stratyfikacyjnych wskazuje na użycie ich w celach magicznych, najczęściej apotropaicznych. Tutaj na szczególną uwagę zasługują przedmioty uznane za ofiary zakładzinowe oraz przedmioty pochodzenia naturalnego, takie jak belemnity, czy kamienne i krzemienne narzędzia pochodzące z wcześniejszych epok, które były przechowywane w domach lub umieszczane w ścianach czy pod podłogą budynków. Przedmioty takie były określane mianem „kamieni piorunowych” (łac. ceraunie).