Znaczenie pisma, stylu i redakcji tekstu w określaniu wiarygodności pomników prawa polskiego w pracy Antoniego Zygmunta Helcla (XIX w.)

Abstract

Ogólnym celem badawczym artykułu stała się obserwacja dyskursu naukowego powiązanego z historią języka polskiego, a konkretnie właściwego historii prawa. Zainteresowanie badawcze wiąże się z problemem stanu i zmian świadomości językowej w obrębie wyspecjalizowanej wspólnoty komunikatywnej. Materiał poddany analizie mieści się na pograniczu dwóch typów świadectw, mogących stanowić podstawę odtworzenia obrazu świadomości językowej: bezpośrednich i pośrednich. Antoni Zygmunt Helcel, historyk, analizując dawne dokumenty prawa polskiego, zapisane językiem łacińskim, dawał wyraz ukształtowanej i rozwiniętej świadomości językowej. Wprowadzał do dyskursu naukowego historyków prawa nowe propozycje metod badawczych, opartych m.in. o analizę językoznawczą. Korzystał z dużego repertuaru pojęć pochodzących z retoryki i stylistyki w celu udokumentowania autentyczności, dawności i znaczenia danego dokumentu. Postulował zwrócenie uwagi właśnie na ukształtowanie stylistyczne, uznawane przez innych za błahe. Rozumiał, rozróżniał i wielokrotnie stosował terminy: tekst, styl, treść, forma, błąd, maniera pisarska, nawyk. Najprawdopodobniej wyróżniał styl funkcjonalny oraz styl osobniczy. Rozumiał pojęcie gatunku: nazywał różnorodne gatunki, głównie tekstów prawnych i mówił o gatunkowaniu. Odwoływał się do pojęcia normy. Zauważał też konieczność uproszczenia grafii, czyli deklarował stosowanie transkrypcji. W pracy zamieszczał także dawne tłumaczenia staropolskie, widząc w nich wartość historyczną i historycznojęzykową. Był świadomy wartości dawnych zabytków języka polskiego, zachowanych w dawnych tłumaczeniach.

The observation of the scientific discourse related to the history of the Polish language, and more specifically the history of law, has become the general research goal of the article. Research interest is associated with the problem of the state and changes in linguistic awareness within a specialized communicative community. The analysed material is located on the border of two types of evidence that can constitute the basis for recreating the image of linguistic awareness: direct and indirect. A.Z. Helcel, a historian, by analysing old documents of Polish law written in Latin, gave an expression of a shaped and developed linguistic awareness. He introduced new proposals of research methods to the scientific discourse of legal historians, based on, among other things, linguistic analysis. He used a large repertoire of rhetorical and stylistic concepts to document the authenticity, antiquity and significance of a document. He called for attention to be paid to the stylistic formations considered by others to be trivial. He understood, distinguished and repeatedly used the terms: text, style, content, form, error, writing manner, habit. Most likely, he distinguished a functional style and an individual style. He understood the concept of a genre: he named various genres, mainly legal texts, and talked about genre-creation. He referred to the concept of a norm. He also noticed the need to simplify the graphy, i.e. he declared the use of transcription. He also included past Old Polish translations in the work, seeing them as a historical and historical- -linguistic value. He was aware of the value of the old monuments of the Polish language, preserved in old translations.