Polaryzacja semantyczna odpowiedników hebrajskiego rdzenia qrn (Ex 34:29–30,35) w polskich renesansowych przekładach biblijnych

Abstract

W hebrajskim tekście Starego Testamentu występuje rdzeń qrn. Jego znaczenie uzależnione jest od kontekstu. W większości miejsc biblijnych wokalizowany jest on do zsubstantywizowanej formy qeren oznaczającej ‘róg zwierzęcia’; ‘róg na narożniku ołtarza’; ‘róg (pojemnik na olej)’; ‘róg oznaczający promień’; ‘róg jako symbol siły i mocy’. Natomiast w Ex 34:29‒30,35 zgodnie z tradycją judaistyczną wokalizowany jest do formy werbalnej qaran oznaczającej ‘promienieć’. Jednak w łacińskiej Wulgacie jego ekwiwalentem jest leksem cornutus ‘rogaty’, który semantycznie odpowiada zsubstantywizowanej formie qeren. Polskie renesansowe przekłady biblijne można podzielić na dwie grupy ze względu na podstawę tłumaczenia. Katolickie przekłady (Biblia Leopolity z 1561 roku i Biblia Jakuba Wujka z 1599 roku) za podstawę tłumaczenia przyjęły Wulgatę. Natomiast protestanckie przekłady (translacje ewangelickie — Biblia brzeska z 1563 roku i Biblia gdańska Daniela Mikołajewskiego z 1632 roku oraz translacja antytrynitarska — Biblia Szymona Budnego z 1572 roku) za podstawę tłumaczenia przyjęły oryginalny tekst hebrajski. Wybór podstawy tłumaczenia zadecydował, że w przekładach katolickich pojawia się wyobrażenie rogata twarz Mojżesza, a w przekładach protestanckich wyobrażenie promieniująca twarz Mojżesza. Taka polaryzacja semantyczna i wyobrażeniowa — katolicka vs. protestancka — utrzymywała się do drugiej połowy XX wieku, czyli do momentu, kiedy ukazał się katolicki przekład Biblii z języków oryginalnych — Biblia Tysiąclecia (1965). Odtąd bez względu na tradycję konfesyjną twarz Mojżesza promienieje w polskiej przestrzeni wyobrażeniowej.

The Hebrew root qrn appears in the Hebrew text of the Old Testament. Its meaning depends on the context. In most biblical verses it is vocalized to the denominative form qeren and means ‘a horn’. In Ex 34:29–30,35, according to the Judaic tradition, it is vocalized to the verbal form of qaran ‘to send out rays’. However, in the Latin Vulgate its equivalent in those verses is the lexeme cornutus ‘horned’, which corresponds to the Hebrew form of qeren. Polish Renaissance biblical renderings can be divided into two groups due to the translational basis. Catholic renderings, i.e. the Leopolita’s Bible (1561) and the Jakub Wujek’s Bible (1599), were based on the Vulgate. The Protestant renderings, i.e. Evangelical renderings — the Brest Bible (1563) and the Gdańsk Bible by Daniel Mikołajewski ( 1632) a nd t he A nti- Trinitarian renderings — the Bible by Szymon Budny (1572), were based on the original Hebrew text. The choice of the translational basis resulted in the image of the horned Moses’ face of Moses (i.e. Pol. rogata twarz Mojżesza) in Catholic renderings, and the image of the radiating face of Moses (i.e. Pol. promieniująca twarz Mojżesza) in Protestant renderings. Such a Catholic vs. Protestant semantic and imaginative polarization persisted in the Polish cultural space until the second half of the 20th century, that is, until the new Catholic rendering of the Bible from the original languages appeared, i.e. Biblia Tysiąclecia [the Millennium Bible] (1965). From then on, regardless of the religious tradition, Moses’ face shines in the Polish imaginary sphere.