"Les montagnes sur la mer noir" de Wilhelm Mach - un camouflage littéraire?
Streszczenie
Punktem wyjścia rozważań było pytanie, czy swoją powieścią "Góry nad czarnym morzem”
Wilhelm Mach odpowiedział w pełni na oczekiwania krytyki literackiej, która (np. K. Wyka)
szczególnie mocno wiązała pisarza z jego ojczystym regionem: Rzeszowszczyzną. Na wstępie
autor omawia krótko biografię literacką W. Macha, jego działalność jako pisarza i krytyka w
latach 1945-60 oraz jego pozycję w ówczesnym życiu literackim.
Następnie autor przechodzi do analizy kompozycji i struktury narracyjnej Gór nad czarnym
morzem. Prowadzi ona do ukazania ruchliwości i przemienności perspektywy czasowej i pozwala
na wyodrębnienie w powieści kilku poziomów narracyjnych. kilku "instancji" o różnym
stropniu wiarygodności narratorskiej od narratora"autora", piszącego nad Morzem Czarnym
powieść, z założenia autobiograficzną. do narratora-uczestnika wydarzeń mających złożyć się
na ową powieść. Temu uwielokrotnieniu instancji narracyjnych odpowiada w obrębie świata
przedstawionego silnie wyeksponowane nawarstwianie przytoczeń, co sprawia, że relacja o
wydarzeniach jest maksymalnie zmediatyzowana.
Taka struktura narracyjna czyni z "Gór nad czarnym morzem” powieść autotematyczną: jest
to powieść o pisaniu powieści. Na pierwszy plan wysuwają się rozważania na temat konwencji
powieściowych, możliwości napisania powieści. która objęłaby całość doświadczeń egzystencjalnych
twórcy. Tym samym. fabuła pisanej powieści - miałyby to być tutaj przeżycia osobiste
pisarza uwikłane w konflikty polsko-ukraińskie - nie osiąga ani spójności, ani iluzji autonomiczności:
relacja o wydarzeniach jest i strukturalnie, i expressis verbis, podawana w wątpliwość.
Jest to więc powieść o niemożliwości napisania powieści.
Powyższe rozważania ukazują. że - z przyczyn cenzuralno-politycznych - Mach znalazł
swoiste alibi w przedstawieniu kryzysu tradycyjnyh konwencji powieściowych, zwłaszcza modelu
powieści realistycznej: bliski mu temat rodzinnego regionu i drażliwy problem stosunków
polsko-ukraińskich podejmuje on właśnie w powieści, która staje się spektaklem niemocy Literatury.