Некоторые жанровые и морфологические тенденции советской прозы и драмы 20-х и 30-х гг. и традиций европейских литератур

Abstract

W literaturze radzieckiej lat dwudziestych i trzydziestych wytwarzała się tendencja zmierzająca ku objektywnemu, przedmiotowo-analitycznemu „realizmowi, syntetyzującemu w obrazie analitycznym antynomie swych czasów i świata. Tendencja owa przejawiła się w szeregu gatunków odwołujących się do rzeczywistości m. in. w eposie prozaicznym Serafimowicza Żelazny potok, opierającym się na obrazie zbiorowym, globalnym, oraz w epopei powieściowej Szołochowa Cichy Don, odznaczającej się kompozycją atektoniczną, umożliwiającą połączenie epiczności i ekstensywności fabularnej z introspekcją, syntezy Tołstojowskiej powieści czasu i przestrzeni z powieścią- -wypowiedzią o życiu człowieka i dążnościach świata. Sjużet dzieła jest tu połączeniem „uogólnienia” i „uszczegółowienia”, zintensyfikowanym epicznie zwrotnikiem ludzkiej i społecznej rzeczywistości; przy całej polifoniczności akcji i postaci, istota jego jest subiektywna, jednostkowa (osobnostni), co go odróżnia od wielkich płócien literatury XIX i XX wieku (L.N. Tołstoj: Wojna i pokój, S. Żeromskiego: Popioły, R. M. du Gard: Rodzina Thibault, T.Wilder: Ósmy dzień i inne). Paralelnie z tą linią formowała się tendencja ku tworzeniu syntetycznego, "metaforycznego” realizmu, opierająca się na konkretnie-abstrakcyjnym, asocjacyjnym i imaginacyjnym obrazie o najwyższym stopniu uogólnienia, pozwalająca na poznanie znaczeń ponadczasowych poszczególnych zjawisk. Rozwój owej tendencji, której torowały drogę swym rewolucyjnym pokrewieństwem misteria-buffo W. Majakowskiego, wspierały dzieła o profilu groteskowo-satyrycznym: Pluskwa i Łaźnia Majakowskiego ——groteskowo-satyryczne komedie z rysami rewii scenicznych, mające w literaturach słowiańskich swój odpowiednik w rewiach satyrycznych Voskovca i Wericha (Ostoł i cień i inne); Nagi król, Cień, Smok J. Szwarca — satyryczne baśnie sceniczne nawiązujące do tradycji Gozziego, Tiecka i innych; Mistrz i Małgorzata M. Bułhakowa — groteskowo-filozoficzna powieść-fantasmagoria o fakturze tzw. roman initiation. W ramach nurtu o systemie obrazowym , ulegającym transformacjom rozwijała się również linia humanistycznego romantyzmu (Grin, Paustowski, Olesza) odznaczającego się wzmożoną emocjonalnością, niezwykłą fantastycznością, liryczną impresywnością i poetyzacją życia. Polimorficzna baza estetyczna literatury dwudziestych i trzydziestych lat dokumentuje fakt, iż chodzi tu o „historycznie otwarty system form artystycznych” (D.F. Markow).